प्रचण्डका अगाडि बिक्रम पाण्डेको तुलना

नेपाली कांग्रेस र एमाले सत्तामा रहेको बेला प्रचण्ड ३३ दलको नेतृत्व गर्दै आन्दोलनमा थिए । एउटा पेचिलो समय थियो । संविधान निर्माणका लागि कांग्रेस र एमाले त्यति सहज अवस्थामा थिएनन् । मतैक्यहरु थुप्रै थिए । प्रचण्ड नेतृत्वको ३३ दलले तीन दिने आन्दोलनको घोषणा गरेको थियो ।

तर आन्दोलनको दोश्रो दिन एकाएक प्रचण्डले आन्दोलन फिर्ता लिएको घोषणा गरे । राष्ट्रिय राजनीतिमा संवादको सूरुआत गर्न र दलहरुबीच संविधान निर्माणमा देखिएको दूरी हटाउन यो कदम आवश्यक भएको प्रचण्डले बताएका थिए ।

त्यसको केही दिनपछि प्रचण्ड, सुशील कोइराला र केपी शर्मा ओलीको मुख्य नेतृत्वमा १६ बुँदे समझदारी भयो । यो १६ बुँदे समझदारी नेपाली राजनीतिको ऐतिहासिक सहमति थियो । पहिलो संविधान सभाको असफलता झेलेको मुलुकका लागि विदेशी प्रभुहरुको आशीर्वादबिना नेपाली राजनीतिमा पहिलोपटक एउटा ऐतिहासिक समझदारी बनेको थियो । लगत्तै प्रचण्डले भनेका थिए, ‘यो राजनीतिक एकता र अग्रगामी कदमको सुरुआत हो । कुनै प्रभुहरुको इसारा र दबाब बिना हामी नेपालीले नेपालको संविधान बनाउन सक्छौं भन्ने सन्देश यसले दिएको छ ।’यही १६ बुँदे सहमतिको जगमा नेपालमा संविधान जारी भयो । भारतले मानेको थिएन । बाबुराम भट्टराईले भारतलाई समर्थन हुने गरी सभासद पदबाट समेत राजिनामा दिए । मधेसी दलहरु आन्दोलनमा गए । तर नेपाली जनताले गणतन्त्र, धर्म निरपेक्षता, समावेशी राज्य र थुप्रै मौलिक अधिकार ग्यारेण्टी भएको संविधान पाए । यो संविधान जारी गर्नुमा प्रचण्डको एउटा मुख्य भूमिका रहेको थियो ।

बताइरहनु नपर्ला, त्यतिखेर राप्रपा नेता तथा निर्माण व्यवसायी बिक्रम पाण्डे आफूले पाएका ठेक्काहरुको लेखाजोखा र कमसल सामग्री प्रयोग गरेकोमा भइरहेका छानबीनबाट जोगिने कसरत गर्दै थिए ।

१६ बुँदे सहमतिसँगै देशमा संविधान जारी भयो । बिडम्बनाको कुरा, त्यसपछि नेपाली कांग्रेस र एमालेबीचको सरकार सञ्चालनको सहमति शुरुमा कांग्रेसले नमानेको कारण स्थिर सरकार बन्न सकेन । तर प्रचण्डले संविधान कार्यान्वयनसम्म र खासगरी सबै तहका निर्वाचनसम्म राष्ट्रिय सरकार गठन गर्नुपर्ने निकै कोशिस गरे । नेपाली कांग्रेस र एमालेबीचको सहमतिका लागि प्रचण्डले खेलेको भूमिका महत्वपूर्ण थियो । बिडम्बना, सुशिल कोइरालाको ढिपीका कारण तत्कालमा यो सम्भव भएन । र, एमाले र माओवादी केन्द्रको सरकार बन्यो । तर राष्ट्रिय राजनीतिका मुद्दाहरुमा नेपाली कांग्रेससँगको सहकार्यलाई प्रचण्डले जहिल्यै पनि जोड दिए । कांग्रेस प्रतिपक्षमा भएपनि प्रचण्ड सरकार सञ्चालनका लागि बनेको उच्चस्तरीय राजनीतिक संयन्त्रको संयोजकका नाताले कांग्रेसलाई विशुद्द प्रतिपक्षी बन्नबाट रोक्न सफल भए । पछिल्लो चरणमा एमाले र माओवादीबीचको सहमति पालना नभएपछि कांग्रेस र माओवादीको सरकार बन्यो । प्रचण्ड प्रधानमन्त्री बने ।
यो समय चरम संकटको समय थियो । एमाले चिढिएको थियो, भारतले सिर्जना गरेको नाकाबन्दीबाट देश आक्रान्त परिणाम झेलिरहेको थियो । विदेशीहरुसँगको सम्बन्ध बिग्रेको थियो । संविधान कार्यान्वयन हुने हो या होइन भन्ने चिन्ता सर्वत्र थियो । राजनीतिक संवादहीनता, मधेसी दलहरुको आन्दोलनकारी मानसिकताले गर्दा अवस्था जटिल थियो । तर प्रचण्डले आफ्नो १० महिनो कार्यकाललाई एउटा उदाहरणीय कार्यकाल बनाए ।

उता बिक्रम पाण्डे, त्यही अवधिमा दूधकोशीको पुल भाँचिएको, सिक्टामा नहर भत्किएको र बीरगञ्जमा ढलमा कमसल सामग्री प्रयोग गरिएको भन्दै विवादमा तानिँदै थिए । यता प्रचण्डले संविधान कार्यान्वयनका लागि दलहरुबीच संवाद, सहकार्य, मधेसी दलहरुलाई वार्तामा ल्याउने, राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरुको सफल कार्यान्वयन, मूल्य बृद्धि र आर्थिक बृद्धिका लागि सचिवहरुलाई निर्देशन दिइरहेका थिए । यता पाण्डे सरकारमा जाने दाउमा थिए । आफ्नो निर्माण व्यवसायलाई थप बिस्तार गर्ने योजना बनाउँदै थिए । उता अमेरिकामा आफ्नै घरमा बस्ने उनका छोराले मम्मीलाई अमेरिका बस्न लगेका थिए । मेलम्चीदेखि सिक्टा, तामाकोशीदेखि चमेलियासम्मका राष्ट्रिय गौरवाका ठूला परियोजनाहरुको अनुगमनमा प्रचण्ड हिँडिरहेको बेला सत्तामैं भएका पाण्डे पनि अमेरिका आवतजावत गरिरहेका थिए ।
सम्भवतः मधेसी दलहरु चरम असन्तुष्ट रहेको अवस्थामा शान्तिपूर्णरुपमा स्थानीय तहको निर्वाचन देशैभरी सम्पन्न गर्नु त्यति चानचुने कुरा थिएन । यो अरु कुनै नेताले गर्न सक्ने अवस्था समेत थिएन । तर प्रचण्डले त्यो आँट गरे । राजनीतिक संवादलाई तीब्र बनाउँदै नेकपा एमालेसँग समेत सहमति गरेर, कांग्रेसलाई विश्वासमा ल्याएर प्रचण्डले विकास निर्माणका कामलाई गति दिनुका साथै चुनाव सम्पन्न गर्न सफल भए । नत्र दश महिनाको कार्यकालमा यी काम गर्नु त्यति सहज थिएन ।
देशमा पहिलोपटक लोडसेडिङ हट्यो । आर्थिक बृद्धि दर इतिहासमा नै पहिलो पटक ७.५ प्रतिशत पुग्यो, मूल्य बृद्धि दर ९ प्रतिशतबाट झरेर २.८ प्रतिशतमा सीमित हुन पुग्यो । छिमेकीहरुसँगको सम्बन्ध सुमुधुर भयो ।

राजनीतिक इमान्दारिता देखाउँदै प्रचण्डले १० महिनामा महत्वपूर्ण काम गरेर देउवालाई सत्ता हस्तान्तरण गरे । यता प्रचण्ड सत्ता जस्तो महत्वपूर्ण र पाएपछि छोड्नै नसक्ने प्रवृत्तिलाई चिर्दै प्रधानमन्त्री पद हस्तान्तरण गर्दै थिए । सम्भवतः बिक्रम पाण्डे मन्त्री पद फुत्किएपछि फेरी बन्ने सरकारमा मन्त्री कसरी हुने भन्ने चिन्तामा थिए होलान् ।
राष्ट्रिय राजनीतिका मियो हुन प्रचण्ड । उनी राजनेता बन्लान नबन्लान त्यो इतिहासले बताउला । तर उनी स्वार्थबाट माथि उठेर केही गर्न सक्ने, बोल्ड निर्णय लिन पनि पछि नपर्ने नेता हुन ।

अहिले उनका चुनावी प्रतिष्पर्धि बनेका छन् बिक्रम पाण्डे । पाण्डे विशुद्ध ठेकेदार हुन । उनले बिडिङ गरेर ठेका हात पार्छन् र निर्माणका काम गर्छन् । उनले आफै लगानी गरेर विकासका काम गर्दैनन्, न त्यो सम्भव पनि छ । ठेकेदारको पेशा नै ठेका पाएपछि निर्माण गर्नु हो । त्यसअर्थमा बिक्रम पाण्डेले केही नौलो गरेका होइनन् । प्रचण्ड आयोजनाहरुको योजना बनाउने र त्यसका लागि बजेट खोज्ने र निकासा गर्ने भूमिका थिए, बिक्रम पाण्डे तिनै आयोजनाहरुमा ठेक्का पार्ने भूमिकामा । प्रचण्डले चितवनमात्रै होइन, देशलाई निकास दिने किसिमले भूमिका खेल्दै थिए, पाण्डेका लागि मन्त्रीपद र आफ्नो व्यवसाय प्यारो थियो ।
बिक्रम पाण्डेलाई त्यसैले पनि प्रचण्डसँग तुलना गर्न सकिँदैन । अहिले यिनै प्रचण्ड चितवनबाट निर्वाचन लडिरहेका छन् । यो चितवनबासीका लागि गौरवको कुरा हुनुपर्ने हो । किनभने देशलाई निकास दिन सक्ने बोल्ड क्षमता भएका केही सीमित नेताहरुमा प्रचण्ड एक हुन । र, भविष्यमा यो देशको समग्र विकासका लागि उनीसँग भिजन छ, अहिले वाम एकताको निर्णयपछि उनी थप बलिया बनेका छन् । उनले थप काम गर्न सक्छन् । समग्र देशको अर्थतन्त्र बलियो भयो भने चितवनको अर्थतन्त्र, चितवनको विकास स्वतः हुनेमा शंका छैन । देशको आर्थिक अवस्था राम्रो भए त्यसको फाइदा स्वतः चितवनलाई हुन्छ । अर्कोतर्फ प्रचण्डसँग चितवनको विकासका लागि समेत केही महत्वाकांक्षी परियोजना छन् । यी परियोजनाहरुका लागि स्थिर सरकारमार्फत बजेट ल्याउने र त्यो सरकारका लागि राजस्व खोज्ने काम पनि प्रचण्डले सक्छन् । प्रचण्डले चीनदेखि भारतसम्म सोझो सम्बन्ध राखेर नेपालको विकासका लागि योजना र सहयोग भित्र्याउन सक्छन् । तर त्यो काम उनका प्रतिद्वन्द्वीले कदापि गर्न सक्दैनन् ।

सबैले यो तथ्य गम्भीरतापूर्वक सोच्नैपर्छ ।