मस्क भर्सेज अम्बानीः भारतको स्याटेलाइट इन्टरनेटमा अर्बपतिहरूको प्रतिस्पर्धा

मस्क भर्सेज अम्बानीः भारतको स्याटेलाइट इन्टरनेटमा अर्बपतिहरूको प्रतिस्पर्धा

सौतिक बिस्वास

विश्वका दुई धनी व्यक्तिहरू, एलन मस्क र मुकेश अम्बानीबीचको प्रतिस्पर्धा भारतको स्याटेलाइट ब्रोडब्यान्ड बजारमा तीव्र हुँदैछ, किनभने उनीहरू सामना गर्न तयार छन्।

पछिल्लो हप्तामा भारतको सरकारले स्याटेलाइट स्पेक्ट्रम ब्रोडब्यान्डका लागि लिलामीमार्फत नभई प्रशासनिक रूपमा प्रदान गरिने घोषणा गरेपछि यो प्रतिस्पर्धा अझ तातियो।

मस्कले पहिले नै अम्बानीले समर्थन गरेको लिलामी मोडलको आलोचना गरेका थिए।

स्याटेलाइट ब्रोडब्यान्डले स्याटेलाइटको कवरेज भित्र जुनसुकै ठाउँमा इन्टरनेट पहुँच प्रदान गर्छ।

यसले ग्रामीण वा दुर्गम क्षेत्रहरूमा, जहाँ परम्परागत सेवाहरू जस्तै डिएसएल - जसले डेटा प्रसारण गर्न टेलिफोन लाइन प्रयोग गर्छ - वा केबल उपलब्ध छैन, भरपर्दो विकल्प प्रदान गर्छ। यसले डिजिटल विभाजनलाई पनि कम गर्न मद्दत गर्छ।

भारतको दूरसञ्चार नियामकले अझै स्पेक्ट्रम मूल्य निर्धारण घोषणा गरेको छैन, र व्यावसायिक स्याटेलाइट इन्टरनेट सेवाहरू सुरु हुन बाँकी छ।

तर, क्रेडिट रेटिङ एजेन्सी ICRA का अनुसार, भारतमा सन् २०२५ सम्म स्याटेलाइट इन्टरनेट ग्राहकहरूको संख्या दुई मिलियन पुग्ने अनुमान गरिएको छ।

यो बजार प्रतिस्पर्धात्मक छ, जहाँ करिब आधा दर्जन प्रमुख खेलाडीहरू छन्, जसमा अम्बानीको रिलायन्स जियो अग्रस्थानमा छ।

दूरसञ्चार क्षेत्रमा हावी हुन अरबौं लगानी गरेका जियोले अब लक्जमबर्गमा आधारित अग्रणी स्याटेलाइट अपरेटर एसईएस एस्ट्रासँग साझेदारी गरेको छ।

मस्कको स्टारलिंकले छिटो सेवाका लागि पृथ्वीको सतहदेखि १६० देखि १००० किमीको दूरीमा अवस्थित निम्न-पृथ्वी कक्ष (LEO) स्याटेलाइटहरू प्रयोग गर्छ भने, एसईएसले उच्च कक्षमा रहेको मध्यम-पृथ्वी कक्ष (MEO) स्याटेलाइटहरू चलाउँछ, जसले कम लागतमा प्रणाली प्रदान गर्छ।

स्थलमा रहेको रिसिभरले स्याटेलाइट सिग्नललाई इन्टरनेट डेटामा रूपान्तरण गर्छ।

मस्कको स्टारलिंकसँग कक्षमा ६,४१९ स्याटेलाइटहरू छन् र १०० देशहरूमा चार मिलियन ग्राहकहरू छन्। उनले २०२१ देखि भारतमा सेवा सुरू गर्ने लक्ष्य राखेका छन्, तर नियामक अवरोधहरूले ढिलाइ गरेको छ।

उनको कम्पनी यसपटक भारत प्रवेश गरेमा, प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको विदेशी लगानी आकर्षित गर्ने प्रयासलाई बल पुग्ने धेरैले बताउँछन्।

यसले उनको सरकारको व्यवसाय-समर्थक छविलाई पनि सुधार गर्न मद्दत गर्नेछ, जसले अम्बानी जस्ता शीर्ष भारतीय व्यवसायीहरूको पक्षमा सरकारको नीति रहेको आरोपलाई खण्डन गर्नेछ।
भारतको सरकारले अघिल्लो पटक लिलामीहरूबाट ठूलो लाभ उठाए तापनि यस पटक स्याटेलाइट स्पेक्ट्रमलाई प्रशासनिक रूपमा वितरण गर्ने निर्णयको बचाउ गर्दै, यसले अन्तर्राष्ट्रिय मान्यतासँग मेल खाने दाबी गरेको छ।

"स्याटेलाइट स्पेक्ट्रम सामान्यतया लिलामीमार्फत वितरण गरिँदैन, किनकि यसमा लाग्ने खर्चले व्यवसायमा लगानी वा आर्थिक तर्कलाई असर गर्न सक्छ," काउन्टरप्वाइन्ट रिसर्चका प्रविधि विश्लेषक गेरेथ ओवेनले भने। "प्रशासनिक वितरणले योग्य खेलाडीहरूबीच स्पेक्ट्रमलाई निष्पक्ष रूपमा वितरण गराउनेछ, जसले स्टारलिंकलाई प्रतिस्पर्धामा प्रवेश गर्ने मौका दिनेछ।"

तर, अम्बानीको रिलायन्सले भने निष्पक्ष प्रतिस्पर्धा सुनिश्चित गर्न लिलामी आवश्यक रहेको बताएको छ, किनकि भारतमा स्याटेलाइट ब्रोडब्यान्ड सेवाहरू मानिसहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा कसरी उपलब्ध गराउने भन्ने बारेमा स्पष्ट कानूनी प्रावधानहरू छैनन्।

अक्टोबरको सुरुमा बीबीसीले देखेका पत्रहरूमा रिलायन्सले दूरसञ्चार नियामकलाई बारम्बार "स्याटेलाइट-आधारित र स्थल-आधारित पहुँच सेवाहरू बीच समान प्रतिस्पर्धात्मक अवस्था सिर्जना गर्न" आग्रह गरेको थियो।

कम्पनीले भनेको छ कि "स्याटेलाइट प्रविधिहरूमा हालै भएका प्रगतिले स्याटेलाइट र स्थल-आधारित नेटवर्कहरू बीचको भिन्नता धेरै हदसम्म हटाएको छ", र "स्याटेलाइट-आधारित सेवाहरू अब स्थल-आधारित नेटवर्कले नछोएका क्षेत्रहरूमा मात्र सीमित छैनन्।" एउटा पत्रमा भनिएको छ कि भारतको दूरसञ्चार कानूनअन्तर्गत स्पेक्ट्रम वितरण लिलामीमार्फत गरिन्छ, र प्रशासनिक वितरण केवल "सार्वजनिक हित, सरकारी कार्यहरू, वा लिलामी रोक्न प्राविधिक वा आर्थिक कारणहरू" भएको अवस्थामा मात्र अनुमति दिइन्छ।"

null

X (पूर्व ट्विटर) मा, मस्कले भनेका छन् कि स्पेक्ट्रम "आईटियूले स्याटेलाइटहरूको लागि साझा स्पेक्ट्रमको रूपमा लामो समयदेखि तोकेको थियो।" अन्तर्राष्ट्रिय दूरसञ्चार संघ (ITU), जुन डिजिटल प्रविधिको लागि संयुक्त राष्ट्रसंघको एक संस्था हो,ले विश्वव्यापी नियमहरू बनाउँछ, र भारत यसको सदस्य तथा हस्ताक्षरकर्ता हो।

रॉयटर्सले मुकेश अम्बानीले सरकारलाई आफ्नो स्थिति पुनर्विचार गर्न लबिङ गरिरहेको खबर प्रकाशित गरेपछि, मस्कले X मा एक पोस्टको जवाफमा भने, "म [अम्बानी] लाई कल गरेर सोध्नेछु कि भारतका जनतालाई इन्टरनेट सेवा उपलब्ध गराउन स्टारलिंकलाई प्रतिस्पर्धा गर्न अनुमति दिनु धेरै समस्या हुने हो कि।"

अम्बानीको प्रशासनिक मूल्य निर्धारणको विरोध रणनीतिक फाइदाबाट उत्पन्न हुन सक्छ, ओवेनले संकेत गरे। "उद्योगपति लिलामीमा मस्कलाई माथ गर्न तयार हुन सक्छन्", जसले लिलामीको प्रयोग गरी सम्भवतः स्टारलिंकलाई भारतीय बजारबाट बाहिर राख्न सक्छ, उनले भने।
तर, लिलामी मार्गको समर्थन गर्ने एक्ला व्यक्ति अम्बानी मात्र होइनन्।

भारती एयरटेलका अध्यक्ष सुनील मित्तलले भनेका छन् कि शहरी, उच्चस्तरीय ग्राहकहरूलाई सेवा दिन चाहने कम्पनीहरूले "अरूले जस्तै दूरसञ्चार लाइसेन्स लिन र स्पेक्ट्रम किन्नु पर्छ।"

भारतका दोस्रो ठूलो वायरलेस अपरेटर मित्तल, अम्बानीसँगै, देशको दूरसञ्चार बजारको ८०% नियन्त्रण गर्छन्।

"यस प्रकारको प्रतिरोध भनेको अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडीहरूको लागि लागत बढाउन गरिएको एक रक्षात्मक कदम हो, जसलाई दीर्घकालीन खतरा रूपमा हेरिएको छ," टेलिकम विशेषज्ञ महेश उप्पल भन्छन्।

“यद्यपि तत्काल प्रतिस्पर्धा छैन, स्याटेलाइट प्रविधिहरू छिटो विकास हुँदैछन्। भारतमा रहेका ठूलो स्थलाधारित व्यवसाय भएका दूरसञ्चार कम्पनीहरूले स्याटेलाइटहरूले छिट्टै प्रतिस्पर्धात्मक हुन सक्ने र आफ्नो प्रभुत्वलाई चुनौती दिन सक्ने डर राख्छन्।”

स्पष्ट रूपमा, विशाल भारतीय बजारको वाचा दाउमा छ। परामर्श कम्पनी EY-Parthenon का अनुसार, भारतको १.४ अर्ब जनसंख्याको करिब ४०% जनतासँग अझै इन्टरनेट पहुँच छैन, जसमा ग्रामीण क्षेत्रहरूको संख्या सबैभन्दा बढी छ।

सन्दर्भका लागि, चीनमा झण्डै १.०९ अर्ब इन्टरनेट प्रयोगकर्ताहरू छन्, जुन भारतका ७५१ मिलियनभन्दा लगभग ३४० मिलियन बढी हो, ग्लोबल अनलाइन ट्रेन्डहरू ट्र्याक गर्ने DataReportal का अनुसार।

भारतको इन्टरनेट अपनाउने दर अझै विश्व औसत ६६.२% भन्दा पछि छ, तर पछिल्ला अध्ययनहरूले देखाउँछन् कि देशले यस अन्तरलाई कम गर्दैछ।

यदि उचित मूल्य निर्धारण गरियो भने, स्याटेलाइट ब्रोडब्यान्डले यस अन्तरलाई केही हदसम्म कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ, र इन्टरनेट-अफ-थिंग्स (IoT) मा पनि सहयोग पुर्‍याउन सक्छ, जसले दैनिक जीवनका वस्तुहरूलाई इन्टरनेटसँग जोडेर एक-अर्कासँग कुरा गर्न सक्षम बनाउँछ।

null

भारतमा मूल्य निर्धारण महत्त्वपूर्ण हुनेछ, जहाँ मोबाइल डेटा विश्वमै सबैभन्दा सस्तो छ - मोदीका अनुसार प्रति गिगाबाइट मात्र १२ सेन्ट।

"भारतीय अपरेटरहरूसँग मूल्य प्रतिस्पर्धा अनिवार्य छ। मस्कसँग प्रशस्त आर्थिक स्रोत छ। कुनै कारण छैन कि उनले घरेलु बजारमा आफ्नो ठाउँ जमाउनका लागि [केही] ठाउँहरूमा एक वर्षको निःशुल्क सेवा प्रस्ताव गर्न सक्दैनन्," प्रविधि विश्लेषक प्रसान्तो के रोय भन्छन्।

स्टारलिंकले पहिले नै केन्या र दक्षिण अफ्रिकामा मूल्य घटाइसकेको छ। तर यो सजिलो नहुन पनि सक्छ। २०२३ को रिपोर्टमा EY-Parthenon ले उल्लेख गरेको छ कि स्टारलिंकको उच्च लागत - जसले भारतका ठूला ब्रोडब्यान्ड प्रदायकहरूको लागतभन्दा झण्डै १० गुणा बढी छ -ले सरकारी सब्सिडी बिना प्रतिस्पर्धा गर्न कठिन बनाउन सक्छ।

ग्लोबल कवरेज दिनको लागि स्टारलिंकले चलाउने LEO स्याटेलाइटहरू MEO स्याटेलाइटहरूको तुलनामा धेरै चाहिन्छ, जसले प्रक्षेपण र मर्मतको लागत बढाउँछ।

र, भारतीय अपरेटरहरूको केही डर आधारहीन हुन सक्छ।

"कुनै पनि व्यवसायले स्याटेलाइटमा पूर्ण रूपमा स्विच गर्नेछैन जबसम्म स्थल-आधारित विकल्प हुँदैन। स्थल-आधारित नेटवर्कहरू स्याटेलाइटभन्दा सधैं सस्तो हुनेछ, विरल जनसंख्या भएका क्षेत्रबाहेक," ओवेन भन्छन्।

मस्कले पहिला प्रवेश गर्ने फाइदा पाउन सक्छन्, तर "स्याटेलाइट बजारहरू कुख्यात रूपमा ढिलो विकास हुन्छन्।"

इन्टरनेटको ठाउँको लागि विश्वका दुई धनी व्यक्तिहरूबीचको प्रतिस्पर्धा साँच्चै सुरु भइसकेको छ।

बिबिसी विश्व सेवाको अनुवादित 
स्रोतः https://www.bbc.com/news/articles/ce3z3ydwdppo

माओवादी र एमाले बैठकबारे प्रचण्डको टिप्पणीः लोकतान्त्रिक अभ्यास र तानाशाही प्रवृत्तिको राम्रो उजागर भयो

काठमाडौं । नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले एउटै समयमा चलेका पार्टी र एमाले बैठकबारे तुलना गर्नुभएको छ । प्रस्तुत छ नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले केन्द्रीय समितिको बैठक समापनमा माओवादी केन्द्र र एमालेका एकै दिन सुरु भएर एकै दिन सकिएका दुई बैठकप्रति गर्नुभएको तुलनात्मक टिप्पणीः बडो विचित्रको संयोग पनि भन्न सकिन्छ । पुस २१ गतेदेखि हामीले केन्द्रीय समितिको बैठक सुरु गर्यौं र त्यही दिनदेखि अर्को एउटा पार्टी एमालेले बैठकको सुरुवात गर्यो । यी दुई पार्टी, दुई बैठक र दुई कार्यदिशालाई मानिसहरुले पक्कै पनि तुलना गरेर हेरेकै होलान् । यी दुई प्रवृत्तिको पक्कै पनि नेपाली जनताले हेक्का राखेकै होलान् ।  म के मात्रै भन्न चाहन्छु भने हामीले बैठकमा कसैलाई गालीगलौज गर्नेभन्दा वैचारिक राजनीतिक ढंगले सुशासन, सामाजिक र आर्थिक समृद्धिको हाम्रो मूलभूत उद्देश्यमा केन्द्रित भएर दस्तावेज तयार पारेका छौं । यसमा हाम्रो समाजवादतर्फको यात्राको प्रतिबद्धतालाई योजना र कार्यक्रमद्वारा यसको औचित्य सिद्ध गर्ने गरी प्रस्तुत गरेका छौं भने अर्को पार्टीको सम्पूर्ण ध्यान गालीगौजमा, झुठा र भ्रामक प्रचारमा, मुख्यतः माओवादी पार्टी र नेतृत्वका विरुद्ध आक्षेप लगाउने कुरामा नै बढी केन्द्रित देखियो । मलाई लाग्छ यसलाई नेपाली जनताले राम्रोसँग हेरिरहेको स्थिति छ । माओवादीले सरकारमा रहँदा या सरकारबाहिर रहँदा पनि विगतका अनुभवका समीक्षा र आत्मसमीक्षासहित देशको भावना, यसको आवश्यकता र जनताको चाहनालाई सम्बोधन गर्ने जमर्को गरिरहेको छ भने अर्को पार्टीे भ्रष्टाचार, बेथिति र विकृतिलाई प्रोत्साहन गर्ने ढंगले आएको छ भन्ने कुरा प्रष्ट देखिएको छ ।  एउटाले विचारमा आधारित पार्टी निर्माणलाई जोड दिएको छ भने अर्कोले वैचारिक रुपमा वुर्जुवा अराजकतावादलाई जोड दिएको छ । यो कुरा नेपालको र अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक वर्गले आज दुई वटालाई तुलना गरेर हेरि नै राखेको छ । एउटा पार्टीको बैठकको पृष्ठभूमि हेर्नुभयो भने नेपाली जनताले पनि यो चाहि अलि नमिल्दो भयो, एउटा त्यस्तो व्यवसायी, जसको बारेमा अदालतमा मुद्दा दर्ता छ, त्यो पनि जग्गा कसको हो भन्ने नटुंगिदै पार्टीको ओज र गरिमालाई ख्याल नगरी दान लिन हुँदैन्थ्यो भन्ने दुई जना महिला नेताहरुले आलोचना गरेकै भरमा अनुशासनको डण्डा चलाएर कारवाही गर्ने र झण्डै ४५ वर्ष पार्टीमा योगदान गरेका नेतालाई निष्काशन गर्ने विधिद्वारा नोकरशाही केन्द्रीयता र तानाशाहीद्वारा आफ्नो प्रभुत्वद्वारा व्यवस्थापन गर्ने कोशिस गरियो भने हाम्रो पार्टीमा मतहरुलाई सम्मान गर्ने, आएका मतहरुलाई देशैभरि परामर्शमा लैजाने, खुलस्त राख्ने वातावरण बनाउने, सहमति र समझदारी बनाउने कोशिस गरियो ।  यी दुई पार्टीका दुई बैठकले देखाएका दुई कार्यशैली, जनवादी केन्द्रीयतालाई ह्याण्डल गर्ने दुई विश्व दृष्टिकोण देखिए । मलाई लाग्छ, यो कुरा पक्कै नेकपा एमालेभित्र रहेका इमान्दार, प्रगतिशील र बामपंथी नेता कार्यकर्ताहरुले हिसाबल गर्नुभएकै होला । तपाइँ हामीले पनि यो हिसाब गर्नैपर्छ । हामीले पार्टीभित्र आउने बहसलाई कसरी ह्याण्डल गर्दैछौं र गर्छौं भने अरु वुर्जुवा पार्टीहरुले र खासगरी संशोधनवादीहरुले कसरी हयाण्डल गरे र गर्दारहेछ भन्ने कुरा पनि राम्रो उदाहरण यी दुई बैठकबाट सिक्न सकिन्छ ।  यी दुई बैठकले राम्रो स्कुलिङ, खासगरी एमालेभित्रका इमान्दार नेता कार्यकर्तालाई पनि राम्रो शिक्षा दिन्छ । यसले बाम ध्रुवीकरण र बामपंथी एकताका लागि वैचारिक, राजनीतिक, कार्यशैलीगत र संस्कारगत स्कुलिङ यसले राम्रोसँग देखाएको छ । यो विषय एउटा कोठाभित्रको बैठकको अभ्यास मात्र नभएर कुन धारको प्रवृत्ति के भन्ने प्रष्ट गर्दछ । एउटाले यो देशका मजदूर, किसान, आदिवासी जनजाति, मधेशी, मुस्लिम, दलित, थारु, महिला सबैतिर फर्केर उनीहरुको हक अधिकारका लागि संघर्ष गर्ने प्रतिज्ञा गरेको छ भने अर्कोले तिनका अधिकार खोस्नका लागि तथाकथित् संविधान संविधान संशोधनमार्फत त्यसलाई कमजोर पार्ने कोशिस गरेको छ ।  एउटाले हिजो हामीले प्रस्तुत गरेका संघीयता कार्यान्वयनका लागि आवश्यक शिक्षा, निजामति लगायतका विधेयक पारित गर्न जोड लगाउने निर्णय गरेको छ भने अर्कोतले संघीयता कमजोर पार्ने प्रयास गरेको छ । समग्रमा दुई पार्टीका बैठकबाट एमाले उदार पुँजीवादी वुर्जुवा संस्कृतितिर अगाडि बढेको तथाकथित् कम्युनिष्ट गुट हो भन्ने देखिएको छ भने अर्कोतिर हाम्रो पार्टी वैचारिक निष्ठासहित समाजवादप्रति अगाडि बढ्न जमर्को गरेको पार्टी हो भन्ने देखिएको छ । यी दुई दलका प्रवृत्ति आगामी दिनमा अझ स्पष्टरुपमा देखा पर्दै जाने छन् । हामीले तयार पारेको राजनीतिक दस्तावेज प्रभावकारीरुपमा कार्यान्वयन गर्दै जाँदा हाम्रो र एमालेबीचको भेद स्पष्ट रुपमा देखा पर्दै जाने छ ।   

यी हुन् एनपीएलमा दुई छोरालाई विजेता र उपविजेता बनाउने आमाबुवा

वीरगञ्ज । वीरगञ्ज (पर्सा),  पुस ७ गते । वीरगञ्ज महानगर–१२ मुर्ली नयाँटोलका मोहम्मद सलाम शेख र समा प्रवीन त्यस्ता भाग्यमानी अभिभावक हुनुहुन्छ, जसका दुवै सन्तान प्रथम संस्करणको नेपाल प्रिमियर लिग (एनपिएल)को उपाधि चुम्ने जनकपुर बोल्ट्सका टिमका सदस्य आसिफ शेख र उपविजेता बन्ने सुदूरपश्चिम रोयल्स टिमका सदस्य आरिफ शेखका बुबाआमा हुनुहुन्छ । काठमाडौँको कीर्तिपुरस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट मैदानमा शनिबार भएको फाइनल खेलमा समा प्रवीनको कोखबाट जन्मिएका आरिफ शेख र आसिफ शेख भने फरक–फरक टिमबाट प्रतिनिधित्व गर्दै उपाधि होडका लागि प्रतिस्पर्धामा उत्रिनुभएको थियो ।  त्यस्तै खालको फरक दृश्य सङ्घीय राजधानीभन्दा दुई सय ७० किलोमिटर टाढा रहेको वीरगञ्जको मुर्ली नयाँटोलस्थित दुवै खेलाडीको घरमा पनि देखिन्थ्यो । उहाँहरुको बुबा–आमा पनि फरक–फरक टिमको समर्थक बनेर आफ्ना दुवै छोराका टिमलाई हौसला थप्दै हुुनुहुन्थ्यो । बुबा मोहम्मद कान्छो छोरा आसिफ शेख खेल्ने जनकपुर बोल्ट्सको समर्थक हुनुहुन्थ्यो भने आमा भने जेठो छोरा आरिफले खेल्ने सुदूरपश्चिम रोयल्सको समर्थक हुनुहुन्थ्यो ।  बुबा मोहम्मदले एनपिएल खेलमा दुवै छोरा खेल्ने निश्चित भएसँगै दुवै टिम फाइनलमा प्रतिस्पर्धा गरोस् भन्ने चाहना रहेको सुनाउनुभयो । “एउटै घरका दुई छोरा फरक–फरक टिमबाट खेल खेलेपछि एउटाले जित्ने र अर्कोले हार्ने त निश्चित जस्तै थियो । त्यसैले पनि बाध्य भएर नै एउटाको समर्थक बन्न परेको हो”, उहाँले भन्नुभयो, “एनपिएलमा दुवै छोरा फरकफरक टिमबाट प्रतिनिधित्व गरेसँगै आफूलाई दुवै छोराले फाइनल खेलोस् भन्ने चाहना पनि पूरा हुँदा खुसीले गद्गद् भएको छु ।” शनिबार बेलुकापख आरिफ र आसिफको घरपुग्दा भने बुबा हर्षित मुद्रामा देखिनुहुन्थ्यो भने आमा समा भने केही मलिन मुद्रामा देखिनुहुन्थ्यो । “मलाई त दुवै छोराले खेल जितुन् भन्ने लागेको थियो । तर के गर्नु खेलको नियम त एउटाले जित्नुपर्ने रैछ”, आमा समा प्रवीनले भन्नुभयो, “दुवै छोराहरु फरक–फरक टिमबाट खेल्ने भएपछि श्रीमान्ले जनकपुरको पक्षमा रहनुभयो भने मैले सुदूरपश्चिमको पक्षमा रहेँ ।” सुदूरपश्चिमले टस जितेर पहिलो ब्याटिङ गर्दै २० ओभरमा नौ विकेटको क्षतिमा एक सय ८४ रन बनाएको थियो । त्यो बेलासम्म आमा समालाई सुदूरपश्चिमले एनपिएलको उपाधि जित्नेमा कुनै शङ्का नै थिएन । उहाँ सुदूरपश्चिमका खेलाडीले चौका र छक्का हिर्काउँदा भने निकै प्रफुल्लित हुने गरेको सुनाउनुभयो । “मलाई त पहिलो चरणको ब्याटिङ हेरेपछि त सुदूपश्चिमले उपाधि जित्नेमा ढुक्क जस्तै थिएँ । तर, पछि जनकपुरले उत्कृष्ट कमब्याक गर्दै उपाधि जित्यो”, उहाँले भन्नुभयो, “जुन टिमले जिते पनि नेपाली क्रिकेटको जित भएको अनुभूति गरेको छु ।”  सुदूरपश्चिमले  निर्धारित २० ओभरमा नौ विकेटको क्षतिमा एक सय ८५ रनको लक्ष्य जनकपुर बोल्ट्सलाई दिएको थियो । तर, शुरुआती चरणमै उत्कृष्ट ब्याटिङ गर्दै जनकपुरले १९ दशमलव दुई ओभरमा पाँच विकेट गुमाउँदै लक्ष्य पछ्याएको थियो । फाइनल खेलमा जनकपुरले सुदूरपश्चिमलाई पाँच विकेटले पराजित गर्दै उपाधि होड रक्षा गरेको थियो ।  शेख परिवारमा आमा र बुबा फरक–फरक टिमका समर्थक भए पनि दुवै खेलाडीका बहिनी मुस्कान प्रविन भने दुवै दाजुको टिमको समर्थक रहेको बताउनुभयो । “आमा–बाबा अलगअलग टिमको पक्षमा हुनुहुन्थ्यो । मेरा लागि दुवै दाजुहरु बराबर भएकाले दुवैको फ्यान थिएँ”, उहाँले दाजुहरुको मेहनत र लगनशील भएर खेलेकाले दुवै टिमको समर्थक रहेको बताउनुभयो ।  बुबा मोहम्मद छोराहरु आरिफ र आसिफ आजको यो स्थानसम्म आइपुग्न भने धेरै नै सङ्घर्ष गरेको स्मरण गर्नुहुन्छ । “छोराहरुको जहाँजहाँ खेल हुन्थ्यो । म त्यहीँ पुगेर नै खेल हेरेर हौसला थप्ने काम गर्थें”, मोहम्मदले भन्नुभयो, “क्रिकेट खेल्नका लागि आवश्यक पर्ने सबै खालका खेल सामग्री पनि उपलब्ध गराइदिन्थें ।” आरिफ शेख नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेटका अलराउण्डर खेलाडीका रुपमा परिचित हुनुहुन्छ । आरिफले वीरगञ्जको नारायणी रङ्गशाला परिसरमा रहेको वीरगञ्ज क्रिकेट मैदानबाट भएको खेल यात्रालाई अहिलेसम्म अविच्छिन्न अघि बढाउँदै आउनुभएको छ । वीरगञ्जको विद्यासदन सेकेन्डरी विद्यालय हुँदै ‘अन्डर १९’ राष्ट्रिय टिममा खेल्दै सिनियर टिमसम्म पुग्न सफल खेलाडीको रुपमा परिचित हुनुहुन्छ उहाँ । नेपाली टिममा एक दशकभन्दा लामो समय खेल्दै आएका आरिफ नेपाली क्रिकेट टिमका भरपर्दा खेलाडीका रुपमा चिनिने गर्नुहुन्छ । ‘लोभर मिडल अर्डर’मा ब्याटिङ गर्ने गर्नुहुन्छ । आरिफले एनपिएलमा फाइनल खेलमा पनि त्यति उत्साहजनक खेल पस्किन भने सक्नुभएन् । फाइनल खेलमा आरिफले तीन बलमा एक रन बनाएर आउट हुनुभयो । सृदूरपश्चिम रोयल्सले आरिफलाई एनपिएलको अक्सनमार्फत १५ लाख रुपैयाँ खर्चेर टिममा भित्राएको थियो ।   आरिफका सहोदर भाइ हुनुहुन्छ आसिफ शेख । जनकपुर बोल्ट्सले मार्की खेलाडीका रुपमा आसिफलाई २० लाख रुपैयाँ खर्चेर किनेको थियो । जनकपुर बोल्ट्सका कप्तान अनिल साह घाइते भएसँगै कप्तानको जिम्मेवारी समेत आसिफको काँधमा आइपुगेको थियो । आसिफले फाइनल खेलमा शुरुआती व्याट्सम्यानका रुपमा क्रिकेट मैदानमा छिर्नुभएको थियो । आसिफले फाइनल खेलमा  १९ बल खेल्दै चार चौका र दुई छक्कासहित ३३ रन बनाएका थिए । प्रतियोगिताको अन्य खेलमा राम्रो चल्न नसकेका आसिफले फाइनल खेलमा लाहिरु मिलान्थासँग उत्कृष्ट शुरुआत गर्नुभएको थियो । विश्वकप जितेको हेर्ने बुबाको धोको मोहम्मदले आफ्ना छोराहरुलाई उनीहरुको रुचि र चाहनाअनुसार नै क्रिकेटमा लाग्न प्रेरित गर्नुुभएको थियो । “मेरो प्रशस्त धनसम्पत्ति भएर छोराहरुलाई खेलाडी बनाएको होइन”, उहाँले भन्नुभयो, “असल संस्कार र शिक्षादिक्षाकै कारणले अहिलेको यो स्थानमा आइपुग्न सफल भएका हुन् ।” उहाँलाई ‘नेपाली क्रिकेटले विश्वकपको उपाधि जितेको हेर्ने धोको छ ।  आमा प्रवीनले अझै पनि नेपाली क्रिकेट खेलाडी खेल खेलेरै जीविकोपार्जन गर्न नसक्ने अवस्था भएकामा दुःख लागेको बताउनहुन्छ । “क्रिकेट खेलेरै खेलाडीले आफ्नो जीविकोपार्जन गर्नसक्ने अवस्था गराउनुपर्ने हुन्छ”, उहाँले भन्यो, “त्यसो भएको खण्डमा नयाँ–नयाँ खेलाडीहरु खेलप्रति आकर्षित हुन सक्थे ।”

डिग्रे मेलामा एक लाखले गरे दर्शन

रुकुमपश्चिम । रुकुम पश्चिमको प्रसिद्ध डिग्रे मेला सकिएको छ । कात्तिक २७ गते हरिबोधिनी एकादशी देखि सुरु भएको मेला शुक्रबार सकिएको हो ।  मुसिकोट नगरपालिका वडा नम्बर ५ स्थित डिग्रे मन्दिर परिसरमा यो वर्ष एकादशी देखि शुक्रबारसम्म  १ लाख  हाराहारीमा दर्शनार्थीले मन्दिरको दर्शन तथा पूजा पाठ गरेको मन्दिर व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष लालबहादुर केसीले जानकारी दिनुभयो ।   मन्दिरमा पूजापाठ गर्ने देखि आज अन्तिम दिन मेला भर्नेसम्म गरेर उक्त व्यक्तिहरू डिग्रे पुगेको अनुमान समितिको छ । पूजापाठ तथा मेला भर्नका लागि रुकुम पश्चिम सहित छिमेकी जिल्लाहरू रुकुम पूर्व, सल्यान, जाजरकोट, सुर्खेत, रोल्पा, दाङ लगायतका छिमेकी देश भारतबाट समेत दर्शनार्थीहरु पुग्ने गरेको समितिले जनाएको छ ।  डिग्रे मन्दिरमा वर्षैभरि पूजापाठ तथा दर्शन गर्न मिल्छ । त्यस्तै बोकाको बलि समेत चढाउन मिल्छ । तर वर्षमा पाँच दिन कार्तिक हरिबोधिनी एकादशी देखि पूर्णिमासम्मका पाँच दिनलाई विशेष दिनका रूपमा लिइन्छ । तर यय पटक भने तिथि घटबढका कारण ४ दिन विशेष मेला लागेको हो  । मेलामा पूजापाठ, दर्शन तथा बलि चढाउने गरिन्छ ।  मन्दिर व्यवस्थापन समितिका अनुसार एकादशी र पूर्णिमाका दिन पूजापाठ र दर्शन मात्र गर्न मिल्ने भए पनि अन्य दिन पूजा पाठ, दर्शन सहित बलि चढाउन मिल्छ । एकादशी देखि नै मेला सुरु भए पनि पूर्णिमाका दिन भव्य मेला लाग्ने गर्दछ । लठ्ठी जुदाएर सगाल नाच देखाएसँगै डिग्रे मेला सकिएको छ । हरेक वर्ष मेलाको अन्तिम दिन सगाल नाच देखाउँने गरिन्छ । मेला सकिएपनि मन्दिरमा यो वर्ष कति बलि चढे र कति भेटी सङ्कलन भयो भनेर भने अहिलेसम्म समितिले जानकारी गराएको छैन । विवरण तयारीको काम भइरहेको मन्दिर व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष केसीले जानकारी दिनुभयो । मन्दिरमा लाखौँ भेटी सङ्कलन हुने गरेको छ भने एक हजार बढी बोकाको बलि चढ्ने गरेको छ । 

सयपत्रीको माग बढ्दो, ४० लाख माला खपत हुने अनुमान

काठमाडौं । काठमाडौँ, कात्तिक १३ गते । यस वर्ष सयपत्री फूलको माग १४ दशमलव २९ प्रतिशत वृद्धि भएको छ । फ्लोरिकल्चर एसोसिएसन नेपालका निवर्तमान अध्यक्ष मीनबहादुर तामाङका अनुसार अघिल्लो वर्ष तिहारमा करिब ३५ लाख व्यावसायिक सयपत्री फूलको खपत भएको थियो । उहाँका अनुसार तिहारमा सयपत्री फूल नपुग भएमा त्यसलाई मखमली र गोदावरी लगायतको फूलबाट पूर्ति गरिनेछ ।  उहाँले भन्नुभयो, “यो वर्ष असोजमा आएको बाढीका कारण उत्पादनमा केही कमी  छ । तर मखमली नपुग भएमा सयपत्री, र सयपत्री नपुग भएमा मखली र गोदावरी फूलबाट त्यसलाई पूर्ति गरिने अवस्था छ । त्यही कारण यसपाली फूलको मूल्य केही महँगो पर्ने देखिन्छ ।” असोज ११ र १२ गतेको अविरल वर्षाका कारण यो वर्ष सयपत्री बालीमा धेरै क्षति पुर्‍याएको हुँदा आन्तरिक आपूर्तिमा कमी आएको छ । यो वर्ष सयपत्री फूलको माला ४० लाख, मखमली माला चार लाख ७५ हजार, गोदावरी २० हजार र मिक्स माला ३० हजार गरी जम्मा ४५ लाख २५ हजार व्यावसायिक रूपमा खेती गरिएको फूलको माला खपत हुनेछ । उहाँका अनुसार यस आँकडामा घरायसी प्रयोजनका लागि गरिएको खेतीको गणना गरिएको छैन । हाल सात प्रदेशका विभिन्न जिल्लाहरू काठमाडौँ, भक्तपुर, ललितपुर, धादिङ, चितवन, काभ्रे, सिन्धुपाल्चोक, नुवाकोट, गोरखा, मकवानपुर, रामेछाप, झापा, इलाम, धनकुटा, सुनसरी, मोरङ, धनुषा, सर्लाही, सप्तरी, सिराहा, रुपन्देही, कास्की, स्याङ्जा, बाँके, पाल्पा, तनहुँ, दाङ, कैलालीमा सयपत्री फूलको व्यावसायिक खेती भइरहेको छ । सयपत्री मालाको ८० रुपियाँ एसोसिएसनका अनुसार यो वर्ष सयपत्री मालाको औसत प्रति थोक मूल्य ८० रुपियाँ पुगेको छ । गत वर्ष सयपत्री मालाको मूल्य ६५ रुपियाँ थियो ।  यो वर्ष सयपत्री माला आन्तरिक उत्पादन २५ लाख भएको छ भने १५ लाख माला आयात गरिएको छ । गत वर्ष आन्तरिक उत्पादन १५ लाख ५० हजार र १९ लाख ५० हजार आयात भएको थियो ।  अघिल्लो २२ करोड ७५ लाख बराबर कारोबार भएकोमा यो तिहारसम्म ३२ करोड बराबर कारोबार हुने अनुमान गरिएको छ । मखमली मालाको ४५ रुपियाँ यो वर्ष मखमली मालाको औसत प्रति थोक मूल्य ४५ रुपियाँ पुगेको छ । गत वर्ष मखमली मालाको मूल्य ४३ रुपियाँ रहेको थियो । मखमली मालाको आन्तरिक उत्पादन तीन लाख २५ हजार भएको छ भने एक लाख ५० हजार  निर्यात हुने अवस्थामा छ । गत वर्ष मखमली मालाको आन्तरिक उत्पादन तीन लाख २५ हजार रहेकोमा एक लाख माला निर्यात भएको थियो । यसैगरी, गत वर्ष एक करोड ८१ लाख कारोबार भएकोमा यो वर्ष दुई करोड १३ लाख बराबरमा कारोबार हुने देखिएको छ ।  गोदावरी मालाको एक हजार  गत वर्ष जस्तै यो वर्ष गोदावरी मालाको प्रति थोक मूल्य एक हजार रुपियाँ छ । गत वर्ष र यो वर्ष गोदावरी मालाको माग उस्तै छ अर्थात् २० हजार रहेको छ । करिब दुई करोड बराबरको कारोबार हुने पूर्वानुमान गरिएको छ । मिक्स माला तीन सय ५० रुपियाँ यो वर्ष मिक्स मालाको मूल्य तीन सय ५० रुपियाँ छ । गत वर्ष यो मालाको मूल्य तीनसय रुपियाँ रहेको थियो । गत वर्षजस्तै यो वर्ष पनि मिक्स मालाको माग ३० हजार छ । गत वर्ष ९० लाख बराबरको कारोबार भएकोमा यो वर्ष एक करोड पाँच लाख बराबरको कारोबार हुने बताइएको छ ।