भेटिन्छ सुन, भेटिँदैनन् सुन मालिक, फेरी समातियो १३ किलो

काठमाडौं, माघ १, २०७३ विमानस्थलबाट बाहिरिएको करिब ३४ किलो सुन समातिएको दुई साता पनि नबित्दै काठमाडौं १६, चमतीबाट १५ किलो अवैध सुन बरामद भएको छ । रसुवाको केरुङ नाका हुँदै काठमाडौं ल्याइएको सुन सुराकीका आधारमा महानगरीय प्रहरी परिसर काठमाडौंको बालाजु वृत्तले शनिबार बरामद गरेको हो ।

पुस १३ गते पनि महानगरीय अपराध महाशाखाले रसुवाको केरुङ हुँदै काठमाडौं भित्र्याउन आँटेको ७ किलो सुन थानकोटबाट बरामद गरेको थियो । सुन तस्करीका यी तीनै घटनामा एउटै समानता देखिन्छ । त्यो हो, भरिया पक्राउ पर्छन्, सुनका मालिक पत्ता लाग्दैनन् । विमानस्थल बाहिर बरामद सुनको बजार मूल्य करिब १५ करोड छ भने शनिबार बरामद सुनको करिब ७ करोड २ लाख र पुस १३ मा बरामद सुनको ३ करोड १७ लाख २६ हजार रुपैयाँ छ ।

रसुवा हुँदै काठमाडौं भित्रिएको अवैध सुन ओसारपसारमा समान प्रवृत्ति देखिन्छ । दुवैमा भाडाका गाडी प्रयोग गरिएका छन् । दुवैमा चालक मात्रै पक्राउ परेका छन् र दुवै चालकले अहिलेसम्म सुन कसका निम्ति लैजान लागिएको भन्ने बताएका छैनन् । ७ किलो सुन ओसार्न बा८च ७४२० नम्बरको हाइलक्स गाडी प्रयोग भएको थियो । जसका चालक थिए, सिन्धुपाल्चोकको लिस्तीका कुन्साल लामा । शनिबार बरामद १५ किलो सुन ओसार्न ना१ज ४९६४ नम्बरको टाटा सुमो गाडी प्रयोग भएको थियो । जसका चालक थिए, भक्तपुर सूर्यविनायकका रवीन्द्र भुजेल । विमानस्थलबाट सुन ओसार्न भने बाँकेका गोपालबहादुर शाही भरिया बनेका थिए ।

पुस १३ को सुन बरामद घटनालाई महाशाखाले थप अनुसन्धान निम्ति राजस्व अनुसन्धान विभागमा बुझाइसकेको छ । सुन ओसार्न प्रयोग भएको गाडी धनीका आधारमा सुन मालिक पक्रन विभागले प्रयास त थालेको छ, तर त्यसमा सफलता भने पाइसकेको छैन । राजस्व अनुसन्धान विभागले नै महाशाखालाई गाडी मालिकलाई उपस्थित गराउन भनेको थियो । तर सिन्धुपाल्चोक लिस्तीका गाडी धनी इन्द्र श्रेष्ठ अहिलेसम्म फरार छन् ।

महाशाखाले श्रेष्ठलाई पक्राउ गर्न जिल्ला प्रहरी कार्यालय सिन्धुपाल्चोकसँग पनि मद्दत मागेको छ । तर त्यसमा सफलता मिलिसकेको छैन । स्रोतका अनुसार बयानमा चालक कुन्साल लामाले आफूलाई चिनियाँ नागरिकले नै सुन दिएको दाबी गरेका थिए । महाशाखा प्रमुख एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल सुनको असली मालिक धेरै हुन सक्ने बताउँछन् । खनालले गाडी धनी श्रेष्ठको पनि सुनमा धेरथोर लगानी भएको सूचना मिलेको बताए । ‘अवैध गितिविधिमा कोही पनि उम्किन पाउँदैन । ढिलो९चाँडोको कुरा मात्रै हो,’ उनले भने ।

शनिबारको घटनामा पनि सुन मालिक समात्ने प्रहरीको योजना फेल खायो । प्रहरीका अनुसार गाडी चालक रवीन्द्रसँगै केरुङबाट आएका अर्का एकलाई समात्न प्रहरीले शुक्रबार रातभर कोसिस गरेको थियो । तर प्रहरीले गाडी समात्नुअघि नै ती व्यक्ति फरार भए । महानगरीय प्रहरी परिसर काठमाडौंका एसपी प्रद्युम्नकुमार कार्कीका अनुसार अन्य दुईबारे पनि सूचना मिलेको छ । उनले भने, ‘तिनीहरूलाई पनि समात्न प्रहरी सक्रिय छ ।’

अवैध सुन बरामदका प्रत्येक घटनामा चालक मात्रै पक्राउ पर्ने र असली मालिकसम्म अनुसन्धान नै नपुग्ने भएकैले परिसरले यो घटनामा संगठित अपराध कसुर ऐनअन्तर्गत मुद्दा चलाउने भएको छ । ‘अवैध सुन समात्ने, राजस्वमा बुझाउने तर मालिक पत्ता नलाग्ने समस्या नहोस् भनेर यसपालि फरक ढंगले अनुसन्धान थालिएको हो,’ कार्कीले भने । उनका अनुसार सुन तस्करीका अनेक तह हुन्छन् । एउटा तहबारे अर्को तहलाई थाहा हुँदैन । त्यस्ता सेटिङका अनेक ‘कोड’ भाषासमेत हुन्छन् । ‘यो गम्भीर संगठित अपराध हो,’ उनले भने ।

सुन समात्न सक्रिय बालाजु वृत्तका डीएसपी सन्तोष तामाङका अनुसार टाटा सुमो गाडीको चालक बस्ने सिट पछाडि एउटा बक्स बनाएर त्यसभित्र अर्को फलामे बक्समा सुन राखिएको थियो । वेल्डिङ गरेर बनाइएको फलामको बक्सभित्र रहेको सुन पत्ता लगाउन पनि प्रहरीलाई घण्टौं लागेको थियो । पुस १३ मा पनि यस्तै भएको थियो । पठाउनेले सुन लगेर एकान्तकुना पुर्‍याउनु र गाडीको चाबी एक जना मान्छेलाई दिनु भनेर चालकलाई अह्राएको सूचना मात्रै प्रहरीले पाएको छ । डीएसपी तामाङले भने, ‘सुन लुकाएको बक्सको आकार र त्यो बनाएको तरिका हेर्दा यही गाडीले पहिले पनि यसैगरी कैयन् पटक सुन ओसारेको देखिन्छ । फलामे बक्सको वेल्डिङ निकै पुरानो छ ।’

अवैध सुनका मालिक फेला नपर्ने घटना नयाँ भने होइन । विमानस्थलको भन्सार हुँदै बाहिरिएको सुनको मालिक को हुन् भन्ने पत्ता लगाउन प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोले फरक ढंगले अनुसन्धान जारी राखेको छ । प्रहरीले सुन बोकेर ल्याउने गोपालबहादुर शाही, सुन लिन आउने दीनबन्धु थापा र सन्तोष काफ्ले तथा काभ्रेको पनौतीबाट रामहरि कार्कीसहित अन्य एकलाई पक्राउ गरेको छ ।

प्रहरीका अनुसार रामहरि सुनका रिसिभर भए पनि मालिक होइनन् । उनीहरूको बयानका आधारमा विमानस्थलको भन्सारमा कार्यरत भन्सार अधिकृत श्रीनारायण यादव र राजकुमार ढकाललाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ । विमानस्थल भन्सार स्रोतका अनुसार आठ वर्षभन्दा लामो समयदेखि विमानस्थलमा कार्यरत यादव तथ्यांक अधिकृत हुन् भने प्राविधिक कर्मचारी ढकाल करारमा नियुक्त हुन् । सुन तस्करीको घटनाबारे बुझ्न पुस २७ मा बसेको संसदको अर्थ समितिले अधिकार सम्पन्न छानबिन समिति गठन गर्न आदेश दिइसकेको छ । त्यस्तै भन्सार विभागले पनि सुन पक्राउको भोलिपल्ट अर्थात् २२ गते विभागका उपमहानिर्देशक सुमन दाहालको संयोजकत्वमा पाँच सदस्यीय छानबिन समिति गठन गरेको छ ।

यसअघि अवैध सुन बरामदपछि राजस्व अनुसन्धान विभागलाई बुझाउने गरिएको थियो । पछिल्ला सुन तस्करीको घटनामा भने प्रहरीले संगठित अपराध कसुर ऐन लगाएर मुद्दा चलाएको छ ।

पुस २६ को अर्थ समिति बैठकमा प्रहरी महानिरीक्षक उपेन्द्रकान्त अर्यालले सधैं भरिया मात्रै समातिने र खलनायक बाहिरै रहने हो भने यस्तोखाले आर्थिक अपराध निरन्तर चलिराख्ने बताएका थिए । उनले भनेका थिए, ‘तस्करीमा कुन९कुन निकायका को९को संलग्न छन् र तस्करीको लाभ कसले प्राप्त गरिरहेको छ, पत्ता नलगाई हुँदैन ।’ त्यही बैठकमा उपप्रधान एवं अर्थमन्त्री कृष्णबहादुर महराले तस्करीको घटना राष्ट्रिय लज्जाको विषय भएको बताउँदै भनेका थिए, ‘यस्तो गिरोहको सञ्जाल देशका थुप्रै ठाउँमा फैलिएको छ ।’
भूकम्पलगत्तै चीन जोडने तातोपानी नाका बन्द भएपछि नेपाल, चीन, भारत जोडने त्रिदेशीय मार्ग तस्करीमा सक्रिय देखिएको छ ।

पुस पहिलो साता रसुवाको टिमुरेबाट मोटरसाइकलको डिक्कीमा लुकाएर ल्याइँदै गरेको पाँच किलो सुन बरामद भएको थियो । पक्राउ परेका विरेन लामाले उक्त सुन केरुङ नाका हुँदै ल्याएको बताएका थिए । त्यसअघि चैत १४ गते धुन्चेस्थित लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज सुरक्षार्थ नेपाली सेनाको नारायण दल गुल्मले एक किलो सुनसहित दुई जनालाई पक्राउ गरेको थियो । चैत १७ गते धुन्चेबाट पनि २२ तोला सुनसहित ५ जना पक्राउ परेका थिए । भूकम्पपछिका सुन तस्करीका घटना हेर्दा केरुङ नाका तस्करीको रुट बन्दै गएको देखिन्छ ।

साढे चार वर्षमा ४ सय १७ केजी बरामद
नेपाल प्रहरीको तथ्यांकले पछिल्ला साढे चार वर्षमा करिब ४ सय १७ किलो अवैध सुन बरामद भएको देखाउँछ । प्रहरीका अनुसार आर्थिक वर्ष ०६९र७० मा ८३ किलो दुई सय पाँच ग्राम, ६ सय ९० मिलिग्राम सुन बरामद भएको थियो । त्यस्तै आर्थिक वर्ष ०७०र७१ मा ८९ किलो ९ सय ६५ ग्राम ७ सय ४१ मिलिग्राम सुन बरामद भएको थियो ।

आर्थिक वर्ष ०७१र७२ मा अवैध सुन बरामदको परिणाम हवात्तै बढेर १ सय ११ किलो ४ सय ४५ ग्राम पाँच सय ९४ मिलिग्राम पुगेको देखिन्छ । त्यस्तै आर्थिक वर्ष ०७२र७३ मा ६८ किलो ५ सय ६ ग्राम, ७ सय ७३ मिलिग्राम सुन प्रहरीले बरामद गरेको थियो । आर्थिक वर्ष ०७३र७४ को चार महिनामा ७० किलो ९ सय ७५ ग्राम र ३ सय १० मिलिग्राम सुन बरामद भएको छ ।

विदेशी मुद्रासहित तीन चिनियाँ पक्राउ, सुन तस्करसँग साँठगाँठ हुन सक्ने आशंका
महानगरीय अपराध महाशाखाले राजस्व छलेर विदेशी मुद्रा विदेश लैजान आँटेका तीन चिनियाँ र एक नेपाली नागरिकलाई पक्राउ गरेको छ । रसुवाको केरुङ जान लागेका ४७ वर्षीय चोङ तोङ फाङ, ४३ वर्षीय चौस लियन, ४४ वर्षीय चाउ लियाङ फुङ र गाडीका चालक ३९ वर्षीय पेम्बा तामाङ शनिबार बिहान सवा २ बजे नागढुंगामा पक्राउ परेका हुन् । पर्यटक बोक्न प्रयोग हुने बा१य १२३२ को हरियो नम्बर प्लेटको स्कारपियो गाडीमा उनीहरू सवार थिए ।

प्रहरीले पक्राउ परेका विदेशी नागरिकको साथबाट २ लाख ७० हजार ६ सय एक अमेरिकन डलर, १ लाख ३२ हजार ४ सय ५० युरोपियन डलर, ४ हजार ६ सय ५० अस्ट्रेलियन डलर, २ हजार ४ सय क्यानेडियन डलर, २१ लाख ४७ हजार ३ सय जापानी येन, ३ हजार २ सय ७० चाइनिज युयान, २ हजार स्वीस फ्र्यांक बरामद गरेको छ । महाशाखाका अनुसार बरामद विदेशी मुद्राको नेपाली सटही रकम करिब ४ करोड ७१ लाख १३ हजार ७ सय ९० छ ।

प्रहरीले यो घटनालाई सुन तस्करीसँग जोडेर अनुसन्धान थालेको छ । महाशाखा प्रमुख एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल अवैध मुद्राको प्रयोग सुन तस्करी, लागूऔषध वा अन्य अवैध काममा प्रयोग गर्न लागिएको हुन सक्ने बताउँछन् । उनले अवैध मुद्रालाई पछिल्ला सुन तस्करीको घटनासँग जोडेर अनुसन्धान थालिएको पनि बताए । ‘यतिका धेरै रकम बोक्नुको प्रयोजन के थियो भन्नेमा अनुसन्धान केन्द्रित छ,’ उनले भने ।

ज्याठाबाट चढेका तीन चिनियाँ नागरिक यसअघि पनि आफ्नो गाडीमा केरुङ जाने गरेको चालक पेम्बाले बताए । पेम्बाका अनुसार केरुङबाट बोलाएपछि उनी तिनलाई लिन काठमाडौं आएका हुन् । पेम्बाले भने, ‘अरू बेला पनि यसैगरी राति मात्रै यात्रा गर्थे ।’ चोङ ताङ फुङले दोभासेको सहायतामा आफू करिब आठ वर्षदेखि काठमाडौंमा ब्यागको व्यापार गरिरहेको बताए । प्रहरीले तीन चिनियाँबीचको चिनजान र सम्बन्ध के हो, उनीहरू कसरी एउटै गाडीमा सवार रहे भन्नेमा अनुसन्धान गरिरहेको छ ।
– जनकराज सापकोटा, काठमाडौं