चक्कीमा पिसिएको पात्र अर्थात् ‘बुवा’
१३ भदौ, २०७६
बिहेपछिका केही दिन राम्रै बित्छन् । घर परिवारले बुहारी पाएको हुन्छ । गाउँलेका लागि नयाँ दुलही गाउँमा प्रवेश गरेकी हुन्छे । भुराभारीका लागि भाउजु, आन्टी भेटिएकी हुन्छे । सासुका लागि उसको जिम्मेवारी बाँडिदिने सहयोगी पाइएकी हुन्छे । र, बुवाका लागि छोराको भविष्यलाई एउटा मियोमा, एउटा साँचोमा ठिक्क पारिदिएको सन्तुष्टि हुन्छ ।
तर समय यसरी नै रहँदैन ।
समय बित्छ । सासुलाई बिस्तारै आफ्नो अस्तित्व चोरिन थालेको आभास हुन्छ । सासुको सत्ता या सासुको प्रभाव शक्ति कमजोर भएको आभास हुन्छ । यता अरुका लागि अब बुहारी पुरानी भइसकेकी हुन्छ । ऊ अब आफूहरुजस्तै बनिसक्छे ।
यही बीचमा बच्चा हुन्छन् । श्रीमान् अर्थात् बच्चाको बुवाको जिम्मेवारी चुलिँदै जान्छ । नेपाली समाज हो, अहिले अलि फरक भएको छ । पारिवारिक जिम्मेवारीमा महिला र पुरुष दुबैको योगदान बराबरी हुने प्रतिशत केही उक्लिंदो छ । तर घरको धन्दा श्रीमतीले र बाहिरफेर धनको जोहो पुरुषले गर्नुपर्ने मुख्य प्रवृत्ति नेपाली समाजको छ ।
यो स्थितिमा परिवारमा सबै कुरा ठीकठाक चलिरहेको बेला श्रीमान भनिने बुवा बिस्तारै दुईवटा गम्भीर मानसिकतामा अल्झिन्छ । एकातिर जन्मदिने आमा बुवा हुन्छन् । विगतसम्म उनीहरुको सत्ता चलेको हुन्छ । उनीहरु मुली हुन्छन् । सबै अरनखटन उनीहरुको हुन्छ । अर्थात् छोरामाथि उनीहरुको पूर्ण स्वामित्व हुन्छ । सोच्नुपनि स्वभाविकै हो, नौ महिना कोखमा राखेर दुखसुख सहेर, आफू नसुतेर पनि, आफू भोकै प्यासै, थकित भएर पनि आँसु झार्न नदिने हजारौं कोशिस गरेर हुर्काएको छोरा पूर्णतः आफ्नो होस्, उससँग जोडिएका सबै कुरा प्राथमिक नबनुन भन्ने चाहना बा आमामा हुनु प्राकृतिक नै हो ।
र, अर्कोतर्फ घरमा थपिएका नयाँ मान्छे, अर्थात श्रीमती अर्थात् बुहारीका लागि श्रीमान नै सबैथोक हो । उसले आफूलाई माथि भनेजस्तै गरि हुर्काएका बा आमालाई सधैंका लागि छोडेर एउटा नव परिचितसँग जीवनको सम्झौता गरेकी हुन्छ । उसलाई पनि आफूले जीन्दगी सुम्पेको मानिससँग जोडिएका कुनै पनि कुरा प्राथमिक नबनुन, आफू मात्रै पहिलो रोजाई बन्न पाउँ भन्ने चाहना हुन्छ । यो पनि स्वभाविक रोजाई हो । कतिपय अवस्थामा यो दुबै पुस्ताबीच सन्तुलन हुन्छ । त्यहाँ समस्या देखिन्न । तर अस्तित्व र आफ्नो क्षेत्रमा अर्काको प्रवेशले निम्त्याउने मनोवैज्ञानिक तनाव एउटा लघु नै किन नहोस्, दूरीको रेखा कायमै हुन्छ ।
पुरुष हुनु पनि त्यति सजिलो छैन संसारमा । कतिपय कुरा मनमैं पचाएर पनि अरुलाई खुशी पार्नमैं बित्छ कतिको जीवन ।
अनि यो दुई चक्कीमा पिल्सिएको हुन्छ बुवा । एकातिर आफ्ना बा आमाको खुशी, अर्कोतर्फ आफूले जिन्दगी बिताउन खोज्ने मानसिको खुसी । सन्तुलनको अत्यन्तै जटील तरवार । दायाँ गए नि काटिन्छ, बाँया ढल्के नि ताछिन्छ । त्यसैपनि नेपाली समाजका मानकहरुले बुहारीसँग ढल्ेकेको मन पराएँदैन । अचेल केही परिवर्तन भयो । र पनि मनोविज्ञान उही हो । कुशलतापूर्वक यसलाई व्यवस्थापन गर्न सक्नेहरुले शक्ति सन्तुलनको यो बिन्दुमा अग्रज पुस्ता र आफूसँग जोडिन आएको पुस्ताबीच समन्वय गर्न सक्छन् ।
एकातिर मनोवैज्ञानिक यो अवस्था, अर्कोतर्फ बुवा हुनुको नव जिम्मेवारी । घरको व्यवस्थापन, परिवारको व्यवस्थापन र बच्चाहरुको व्यवस्थापन । यो त्रिपक्षीय चक्कीमा एकजना बुवाको मन कमैले बुझ्छन् । पुरुष हुनु पनि त्यति सजिलो छैन संसारमा । कतिपय कुरा मनमैं पचाएर पनि अरुलाई खुशी पार्नमैं बित्छ कतिको जीवन ।
उसले आँसु कमै झार्छ, किनभने आँस झार्ने हो भने जिम्मेवारीको पहाड छिचोल्न सक्दैन ।
नियती कस्तो छ भने यही बुवा, यतिविधि जिम्मेवारीको पहाड उठाएर अघि बढेको पुरुष पात्र, परिवारदेखि सबैथोक व्यवस्थापन गर्दै जीन्दगीका दुखसुखलाई चुपचाप मनभित्रै पचाएर अघि बढने यो मान्छे जीवनको उत्तरार्धमा फेरी माथिल्लो पुस्तामा रुपान्तरित हुन्छ । अनि उसको स्थानमा देखा पर्छ उसले नै मायापूर्वक हुर्काएको छोरा । तर अचम्म नै भनौं, अब उसले पनि छोराले बुहारी भित्र्याएपछि बुहारीसँग बढी हिमचिम गरेकोमा कता कता असहज मान्छ । जबकि हिजो उसलाई नै यो सन्तुलन मिलाउन हम्मे हम्मे परेको हुन्थ्यो । आज उसो छोरा त्यही सन्तुलनको संकटमा उभिएको हुन्छ । र, उ भने आफू बुवा हुनुको अस्तित्व खोज्न लागेको हुन्छ । अर्कोतर्फ मायालु छोरी अर्को घरमा गएर बुहारी बनिसकेकी हुन्छे । अनि उसले पनि परिवारमा बुवा र आमाको माया खोज्छे । सासु ससुरा नयाँ हुन्छन्, उसले लोग्नेबाट नै बाल्यकालदेखि पाएको बुवाको स्नेह र आमाको ममता खोज्छे । यहाँनेर एउटा ग्याप या खालीस्थानले स्थान लिन्छ । छोरीले यो माया र ममता सासु र ससुराबाट पाउने स्थितिमा त्यहाँ बेग्लै स्थिति सिर्जना हुन्छ, त्यो नहुँदा त्यसको चक्कीमा यही बुवा या पुरुष पात्र पर्दछ ।
जीवनमा छोरा र त्यसपछि बुवाको भूमिकामा देखा पर्दा यो पुरुष पात्रले कैयन उकाली ओराली झेलेको हुन्छ । कैयन दुख पचाएको हुन्छ । उसले आँसु कमै झार्छ, किनभने आँस झार्ने हो भने जिम्मेवारीको पहाड छिचोल्न सक्दैन । र, उसलाई सबैभन्दा बेसी दुख त्यतिखेर लाग्छ, जब उसको जिम्मेवारीमाथि प्रश्न उठछ, उसले परिवारका अनेकन इच्छा र रहर पुरा गर्न सक्दैन । छोराछोरीले राम्रो गरेपनि, नराम्रो गरेपनि, श्रीमतीले माया गरेपनि नगरेपनि उसले कोशीस जारी नै राख्छ, निरन्तर निरन्तर । बुवाको यो पीडा कसले बुझ्ने ?
समय अहिले केही परिवर्तन हुन थालेको छ । अहिले बुवाको भूमिका केही सहज हुन थालेको देखिन्छ । समाजमा सासु, बुहारी, छोरा र बुवाबीचको सम्बन्ध खुकुलो बन्न थालेको अवस्था छ । त्यसले गर्दा परिवारको आर्थिक व्यवस्थापनमा कतिपय सजिलोपना नआएको होइन । तर मानसिकताको तहमा अहिले पनि उस्तै हो । परिवारका लागि आलोचनाको संसारमा बुवा केही होइन, कुनै सुख दिन सक्ने होइन तर जिम्मेवारी निर्वाहको संसारमा भने बुवा नै सबैथोक हो । यो अन्र्तद्वन्द्व अहिले पनि कायमै छ ।
आज बुवा दिवस । बुवाको मुख हेर्ने दिवस । बुवा हुनेहरुले बुवाको आर्शिवाद लिए । नहुनेहरुले पितृलाई सम्झना गरे ।
परिवारमा एक अर्काप्रतिको सहअस्तित्व र माया, जिम्मेवारीको समान बाँडफाँड र व्यवस्थापनमा सहकार्य हुने हो भने न बुवा रुनु पर्छ, न आमा नै कामको चक्कीमा पिसिनु पर्छ । आमाले बुवा बनेर सोच, बुवाले आमा बनेर सोचे अनि सासुले विगतको बुहारी हुँदाको नबिर्सिने मान्यता र मनहरु निर्माण हुन सके त्यो मात्रै साँचो अर्थमा यी दिवसहरु मनाउँदा खुसी पाइने क्षण हुन्छ ।
जे होस्, तर्क धेरै गर्न सकिन्छन् । तर बुवाको मुख हेर्ने दिनमा चक्रब्यूह चिर्दै जिम्मेवारी व्यवस्थापनमा लागिपर्ने सबै बुवा र त्यसमा साथ दिने आमा र श्रीमतीको भूमिकामा रहेका सबैमा हार्दिक शुभकामना ।
छोराछोरीले बुवा र आमाको माया, त्याग र संघर्ष नबिसुन
बुवा र आमाले बुहारी पनि आफ्नै छोरी जस्तै कसैले औधी माया दिएर हुर्काएकी प्राणी हो र त्यो माया पर्यन्त खोज्छे भन्ने नबिर्सोस् ।
यो बीचको चक्कीमा पिसिएको प्राणीले पनि श्रीमतीसँग माया र बुवाआमासँग ममतापूर्ण कर्तव्य निर्वाह गर्न कदापी नचुकोस् ।
अनि परिवारले जिम्मेवारी व्यवस्थापनमा बुवाको भूमिका कहिल्यै उपेक्षा नगरोस् ।
>
यसरी बन्न सकिन्छ आदर्श शिक्षक
एभरेष्ट दैनिक
२८ साउन, २०७६
>
सेक्स, स्क्याण्डल र चिन्तन
एभरेष्ट दैनिक
२५ साउन, २०७६
>
नेकपामा माधव नेपालको मौनता !
एभरेष्ट दैनिक
२३ असार, २०७६
भर्खरै
लोकप्रिय
अब चेक बाउन्स भएपनि कालोसूचीमा नपर्ने
एभरेष्ट दैनिक
२० घण्टा अघि
सुनको मूल्य एकैदिन तोलामा २४ सयले घट्यो
एभरेष्ट दैनिक
१० साउन, २०८१
पहिलो महिला मुख्यसचिव बनिन् गड्तौला
एभरेष्ट दैनिक
१० साउन, २०८१
घट्यो सुनचाँदीको मूल्य, कतिमा भैरहेको कारोबार ?
एभरेष्ट दैनिक
११ साउन, २०८१
प्रचण्डपथको आलोकमा नेकपाभित्रको बुर्जुवा चिन्तन परास्त गर्नु जरुरी
मोहन कार्की । यतिबेला नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) लाई बैचारिक र राजनैतिक दृष्टिकोणबाट हामीले हेर्ने हो भने अन्तर्राष्ट्रिरुपमा चलेको बामपंथी आन्दोलनको नेतृत्व गर्ने ठाउँको यात्रा तय गरि सकेको छ । दुई ठुला दलभिन्न कार्यशैली र भिन्न–भिन्नै आन्दोलनको नेतृत्व गरेर हाल नबगठित नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीले श्रमजिबि मजदुर बर्गहरु, विधार्थी, महिला, र उत्पीडित बर्ग, जाती तथा जनजातीहरुको मुक्तिको निम्ती योजनाबद्ध ढंगले रणनैतिक कार्यदिशा आगामि जिल्ला स्तरीय अधिबेशन लगत्तै केन्द्रीय महाधिबेशनले अहिले राजनैतिक बजारमा उब्जिएको प्रश्नहरुको जवाफ दिने नै छ भन्ने पक्षमा सकारात्मक छु । सकारात्मक सोच सबैले लिइदिनु हुनेछ भन्ने आशा र अपेक्षा पनि गर्दछु । हामीले हिजोको दिनमा आफ्नो बलिदान गरेर नेतृत्वलाई हर हालतमा जोगाउनु पर्छ भन्दै स–सम्मान गर्दै नेतृत्वमा स्थापित गरेका कतिपय नेतृत्वहरु पार्टीभित्र फरक मत राख्दै प्रतिकृयाबादीहरुको सिकार भैसकेका छन् । मुख्यतः नेपाली भू–भाग बामपंथीमय छ । सदियौं देखि नेपाली जनतालाई शोषण गर्दै हतियार देखाउँदै राणा शाशनकालदेखि, राजतन्त्र हुँदै बहुदलिय प्रजातन्त्रसम्म आइपुग्दा पनि नेपालभित्र बसोबास नेपाली नागरिकहरुको राजनैतिक तथा जनतालाई दिनुपर्ने हरेक अधिकार शासक बर्गले कुण्ठित गर्दै विभिन्न तह र तप्कामा जनतालाई बिभाजित गर्दै निरीह जनताहरुलाई कमजोर पार्दै ब्रम्हलुट गर्दै खोक्रो पारी सकेको देशलाई अब नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीले आर्थिक राजनैतिक र सामाजिक रुपमा सुदृढ गर्दै समाजबादी क्रान्तिको आन्दोलनको नेतृत्व गर्नेछ । अहिले हासिल गरेको राजनैतिक अधिकारलाई सुनिश्चितता गर्दै, प्राप्त अधिकारको जगमा नेपालको मौलिकता र भौगोलिकता अनुसारको जगमा टेकेर नेपाली जनताको भबिश्य सुनिस्चितताको निम्ती पहल कदमी लिने वा प्रतिकृयाबादीहरुसङ्ग साँठगाँठ गर्दै अहिले बिकसित राजनैतिक घटना क्रमलाई निस्तेज गर्दै ब्यक्तिगत स्वार्थको निम्ती नेतृत्व हत्याउन, फेरि राजतन्त्रलाई गुहार्दै हिड्ने? जहिले पनि प्रतिकृयाबादीहरु फुटाउ र शासन गर भन्ने मान्यतामा न्वारन देखिको बल निकालेर मिडियामा प्रचार बाजी गरीरहेका छन् । आम नेपाली जनताले सचेतनापूर्वक भबिष्य उज्वलताको निम्ति उक्त प्रतिक्रीयाबादीको षडयन्त्रलाई चिर्न सक्ने छन् । र, चिर्नु पनि पर्दछ । यतिबेला नेपालमा आफुलाई अब्बल दर्जाको क्रान्तिकारी मै हो भनेर जतिसुकै स्थापित गर्न खोजे पनि हामीले हिजोको दिनमा आफ्नो बलिदान गरेर नेतृत्वलाई हर हालतमा जोगाउनु पर्छ भन्दै स–सम्मान गर्दै नेतृत्वमा स्थापित गरेका कतिपय नेतृत्वहरु पार्टीभित्र फरक मत राख्दै प्रतिकृयाबादीहरुको सिकार भैसकेका छन् । नेतृत्व तहमा पुगेपछि इतिहासलाई तोडमोड गर्दै साङ्गोपाङ्गो विश्लेषण गर्दै क्रान्तिकारी भनेर अब्बल दर्जामा आफूलाई उभ्याउने अनि प्रतिक्रान्तीको नेतृत्व गर्दै र पतनको दिशातर्फ उन्मुख भएको छ । अहिले हासिल गरेको राजनैतिक अधिकारलाई सुनिश्चितता गर्दै, प्राप्त अधिकारको जगमा नेपालको मौलिकता र भौगोलिकता अनुसारको जगमा टेकेर नेपाली जनताको भबिश्य सुनिस्चितताको निम्ती पहल कदमी लिने वा प्रतिकृयाबादीहरुसङ्ग साँठगाँठ गर्दै अहिले बिकसित राजनैतिक घटना क्रमलाई निस्तेज गर्दै ब्यक्तिगत स्वार्थको निम्ती नेतृत्व हत्याउन, फेरि राजतन्त्रलाई गुहार्दै हिड्ने? आज बिप्लबको पतनको दिशालाई साथ दिँदै उक्साउँछ । उता कथित नयाँ शक्तिको नाममा के–के न गर्छु भन्ने डा. बाबुराम कांग्रेसको भोटमा नाच्दै–नाच्दै नृशंगारपूर्वक माओबादी कार्यकर्ताको मतियार उपेन्द्र यादवसँग सती गए । राजनीति नै गर्ने हो भने, शहीदको रगतको सम्मान गर्छौ भने, बेपता योद्धा कार्यकर्ताको सम्मान गरिन्थ्यो भने, गोपाल किराँतीले नेतृत्व गरेको माओबादीले स्पष्ट रुपमा दरबार हत्याकाण्ड पछि नागार्जुन जंगलमा लखेटिएको ज्ञानेन्द्रलाई किन गुहार्नु । यसको अर्थ राजनैतिक चेतना नै छैन भन्ने हो । जनयुद्ध गर्दै हिड्छु भन्ने बिप्लब समूहलाई हिजो जनयुद्धको बेला जनतालाई निर्ममतापूर्वक दमन गर्ने राजतन्त्रको बफदार सिपाही जर्नेल, कर्णेलहरु आज बिप्लबलाई म साथ दिन्छु भनेर मिडियामा कुर्लिरहेका छन् । उता मोहन बैद्य कसैको उक्साहटमा प्रतिकृयाबादीलाई नै टेवा पुग्ने गरी आफुले के–के न गरेर देखाउँछु भनेर फुटेर गयो । आज बिप्लबको पतनको दिशालाई साथ दिँदै उक्साउँछ । उता कथित नयाँ शक्तिको नाममा के–के न गर्छु भन्ने डा. बाबुराम कांग्रेसको भोटमा नाच्दै–नाच्दै नृशंगारपूर्वक माओबादी कार्यकर्ताको मतियार उपेन्द्र यादबसँग सती गए । नेपालको बामपंथी आन्दोलनको ईतिहास र गरिमालाई ब्यक्तिगत स्वार्थको निम्ति प्रतिकृयाबादी तत्वहरुको हत्केलामा सुम्पेर सौताको रिसले पोइको समाजको अगाडि काखमा ‘सु’ गर्न सक्ने धोकेवाजदेखि साबधान हुन जरुरी छ । बिद्रोहको सिर्जना पनि तय गर्दै गर्दा कोठाबाट बाहिर आन्दोलनमा ननिस्कने अनि बिद्रोहको नारा समातेर बस्ने हुँदा कमरेड प्रचण्डले पालुङटार भेलाले अब संविधान सभाबाट संविधान र संघिय गणतन्त्र समानुपातिक र समाबेशिताको आधारमा राज्यमा बर्ग जाती क्षेत्र लिङ्गको प्रतिनिधित्व गर्ने कार्यदिशा अंगिकार गर्नु भयो । देशमा बामपंथि आन्दोलनले के माग गरेको छ भन्ने ज्ञान नभएको होइन । विप्लबको राजनैतिक एजेन्डा एकिकृत जनक्रान्ती प्राप्त उपलब्धिलाई प्रतिक्रान्ती गर्ने दिशा उन्मुख छ । शान्तिकालमा जब जनयुद्धलाई अबतरण गर्यो । मुख्य रुपमा विप्लबले माग गरेको क्षेत्र उसको कोटामा नपर्नु अनि अध्यक्ष कमरेड प्रचण्डसङ्ग बैचारिक मत भिन्नताको निहुँको कडी त्यहाँबाट शुरुवाती हुन् । कामिडाँडा, भक्तपुर सम्मेलन तथा भेलामा मोहन बैद्य कमरेडको लाईन शसस्त्र बिद्रोहको लाइन थियो । उक्त बिद्रोहको सिर्जना पनि तय गर्दै गर्दा कोठाबाट बाहिर आन्दोलनमा ननिस्कने अनि बिद्रोहको नारा समातेर बस्ने हुँदा कमरेड प्रचण्डले पालुङटार भेलाले अब संविधान सभाबाट संविधान र संघिय गणतन्त्र समानुपातिक र समाबेशिताको आधारमा राज्यमा बर्ग जाती क्षेत्र लिङ्गको प्रतिनिधित्व गर्ने कार्यदिशा अंगिकार गर्नु भयो । यसको स्वागत र समर्थनमा हामी हालसम्म जुटीरहँदा सहि ठाउँमा हामी छौ । संगठन कसैको पेवा जस्तै नबनाई हिजो गरेको योगदानहरुको कदर गर्दै बामपंथी आन्दोलनका सिपाहिहरुलाई कदर र स–सम्मान गरी गोलबन्द गर्दै बर्गिय राज्यसतालाई जोगाउँदै प्रतिकृयाबादीहरुलाई हाम्रो सत्तामा आलोचनात्मक समर्थन गर्न उत्प्रेरणा र उत्साहित गरौं । यतिबेला हामी एकताको अन्तिम यात्रामा छौं । मात्रै जनबर्गिय संगठनको एकता टुङ्याउन बाँकी छ । मूलभुतरुपमा पार्टी एकता टुंगिसकेको छ । अब एकताको प्रक्रीयाको अन्तिम चरणमा आइपुग्दा हामी नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीलाई आत्मासात गर्दै जानेछौं दुइमत छैन । तर, संगठनमा बुर्जुवा तथा पुजीबादी चिन्तनलाई निस्तेज पारौं । राजनैतिक बजारमा उर्लिएको प्रश्नको तिर प्रतिक्रीयाबादिको हत्केलामा नाच्ने कठ्पुतलीहरु तिरै फर्काउन तयार होऔं । संगठन कसैको पेवा जस्तै नबनाई हिजो गरेको योगदानहरुको कदर गर्दै बामपंथी आन्दोलनका सिपाहिहरुलाई कदर र स–सम्मान गरी गोलबन्द गर्दै बर्गिय राज्यसतालाई जोगाउँदै प्रतिकृयाबादीहरुलाई हाम्रो सत्तामा आलोचनात्मक समर्थन गर्न उत्प्रेरणा र उत्साहित गरौं । नेतृत्वहरु पार्टीको होस् या जनबर्गिय संगठनको चलायमान हुँदै निरन्तर समाजबादी आन्दोलनको यात्रामा लम्कौ । कार्यकर्ताहरुले नेतृत्व बुर्जुवा पुजिबादी चिन्तनमा लागेर कार्यकर्ता बिर्सने कार्यकर्ताको भावनामा ठेस पुर्याउने, अनाहक दुःख दिने, समाजलाई नै दूषित पार्ने, बिकृति र बिसंगतिमा लिप्त नेता भेटिएमा यथाशिघ्र कार्बाही गरोस् । नेतृत्वले पनि कार्यकर्ताको हर्कत त्यस्तै भेटिएमा प्रमाण जुटाई कार्बाही गरियोस् । पहिला आफ्नो घर भित्र सफा गरौं अनि बाहिर संसार सफा गर्न सफल हुनेछ । लेखमा प्रयुक्त विचार लेखकका निजि विचार हुन् । सम्पादकीय सहमति अनिवार्य छैन ।
प्रचण्ड रुँदा सीता पनि रोइन, हाँस्दा पनि सँगै हाँसिन्
सायद त्यतिखेर मुना पनि मदन संगै भोट गएको भए मुना–मदनको कारुणिक पक्षले अर्कै रुप लिन्थ्यो कि ? तर यहाँ यस्तो भयो प्रचण्ड जहाँ जहाँ पुग्छन् सिता दाहाल पनि त्यहाँ त्यहाँ सिता पनि पुगिन्। दीपेश पुन दुख गरेर परिवार पाल्नका लागी मदन भोट गए। तर फर्केर आउदा मुनालाई देख्न पाएनन्। मदनसंगको विछोड सहन नसकेर मुना दिनदिनै कमजोर बन्दै गईन्। र, अन्ततः उनले भौतिक शरिर त्याग गरिन्। विश्वमा यस्ता धेरै उदाहरण छन् माया–प्रितीका। नेपालको लोक सन्दर्भमा मुना–मदनको चर्चा लामो समयसम्म भईरहेछ। छायाँ प्रतित भईरहनेछ। श्रीमतीको माया कति लाग्छ, कसरी गरिन्छ ? श्रीमान् हुनुको वास्तविक भूमिका के हो ? त्यो, मुना–मदन जस्तै अर्को लेकप्रिय किताबमा कुनैदिन त लेखिएला। अपेक्षा छ । र, त्यो किताब अरु कसैको नभएर प्रचण्डको होला। कास्कीको ढिकुर पोखरीबाट संगीन संकल्प बाेकेर मध्यरातमा झोलामा केही चिउरा, मकै बोकेर निस्केका प्रचण्डको यात्रा अझै अविराम छ। फलामको चिउरा, फलामको मकै र फलामको चाउचाउ चपाए भन्दा कठिन त्यो यात्रा अहिले संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको चौतारीमा शितल तापिरहेछ। तर, यात्राको अन्तिम गन्तब्य भने पुग्न बाँकी नै छ । अझै उनका पाईलालाई यो भन्दा उदात्त संसार निर्माणका लागि अघि बढेकै छन् । खुसीको कुरा, अचम्मको र संयोगजन्य कुरा त यो छ कि, मुना समानकी सिता दाहाल पनि उनको यात्रामा संँगै छिन् । सायद त्यतिखेर मुना पनि मदनसंगै भोट गएको भए मुना–मदनको कारुणिक पक्षले अर्कै रुप लिन्थ्यो कि? तर यहाँ यस्तो भयो प्रचण्ड जहाँ–जहाँ पुग्छन् सिता दाहाल पनि त्यहाँ– त्यहाँ पुगिन् । घरमा रुदैँ छाती पिटी–पिटी भक्कानिएर बसिनन् । प्रचण्ड रुँदा सिता पनि रोईन्, हाँस्दा हाँसिन्। जहाँ–जहाँ प्रचण्ड त्यहाँ–त्यहाँ सिता दाहाल हुनुको अर्थ सामान्य छ– संगै बाँच्ने, संगै मर्ने। म अहिले मात्र केही सत्ता र शक्ति देखेर प्रचण्डको नजिक परेको वा प्रचण्डले देखाएको बाटोमा हिँडेको हैन । त्यो संकटकालमा, त्यो आकाशबाट असिना हैन, बम प्रहार हुने समयमा रोल्पाका गोप्य कोठाका ओछ्यानहरुमा मैले प्रचण्ड र सिता दाहालको निम्ती खाना पुर्याएको छु । सबैभन्दा यो जोडीलाई मैले बालुवाटार, लाजिम्पाट र खुमलटारमा हैन रोल्पा रुकुमका बंकरहरुमा देखेको हुँ, त्यसैले यत्ती कुरा सुझबुझका साथ संमरण गरेर लेख्ने हक म जस्तै योद्धाहरुलाई छ जस्तो लाग्छ। दुःखमा पनि सुखमा पनि सिता दाहाल आत्तिएको देखेको छैन । आजको मितीसम्म त्यो कायम थियो। तर पछिल्लो समय स्वास्थ्य स्थिती कमजोर बन्दै गएपछि केही अफ्ठ्यारो परिस्थितीको सामना गर्नुपरेको छ। खासगरी प्रकाश दाहाल दाईको आकस्मिक निधन पश्चात झन् समस्या बढिरहको छ । त्यो हामी सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो । प्रचण्डले सिता दाहालको लागि संभव भएसम्मका उपचारहरु गराई रहेका छन् । मानसिक रुपमा, शारिरिक रुपमा बलियो खम्बा भएर उभिएका छन् । त्यही क्रममा सीता ग विहे भएको ५० बर्ष पुगेको अवसरमा बिहेको वर्षगाँठ मनाउने औपचारिक कार्यक्रम परिवारले आयोजना गरेको छ। सिताको दीर्घायुको कामना, सितालाई ढाडस दिनका लागि यो एकदमै बलियो कदम हुनसक्छ। भनिन्छ, चिकित्सा विज्ञानले गर्न नसकेको काम कहिलेकाँही मायाको विज्ञानले गर्छ, मनको विज्ञानले गर्छ, भावनाक विज्ञानले गर्छ । पत्नि सितालाई सबै हिसाबले बलियो बनाउन प्रचण्ड लागिरहेका छन् । प्रचण्डको मायाको विज्ञान बुझ्न नसक्नेहरुका लागि यो हाँसो–मजाकको बिषय बन्ला, तर चिज त्यो हैन। दुख पाए, म मर्ने भएँ, छोराछोरीको श्राप लाग्ने भयो भन्दै सिता दाहालले प्रचण्ड संग दुश्मनी गरेको भए प्रचण्ड–प्रचण्ड हुने थिएनन्। यो सबै मैले प्रचण्डको समिक्षा गरेको हैन । आजको दिनमा म अलिकती भावुक छु । भावुक हुनुका धेरै कारण छन् । जीवन मरणको वर्ग संघर्ष होस् या पार्टीभित्रका भिषण अन्तरसंघर्ष होस् प्रचण्ड परिवा संगै यो वा त्यो बहानामा नजिक रहेर काम गरेको हाम्रो पनि परिवार थियो । म सानै थिए त्यो बेला तर सौभाग्य प्राप्त भयो कि प्रचण्ड र सिता दाहाललाई धेरै पटक नजिकबाटै सहयोग गर्ने र देख्ने र बुझ्ने अवसर मिल्यो । मलाई लाग्छ प्रचण्डको सबैभन्दा ठूलो सल्लाहकार सिता दाहाल हुन्, सबैभन्दा ठूलो वैचारिक मानिस पनि सिता दाहाल नै हुन्। बन्द कोठामा त्यो दृश्य मैले धेरै पटक देखेको छु। दुख पाए, म मर्ने भएँ, छोरा–छोरीको श्राप लाग्ने भयो भन्दै सिता दाहालले प्रचण्डसंग दुश्मनी गरेको भए प्रचण्ड–प्रचण्ड हुने थिएनन्। गौतम बुद्ध पनि जंगल गएका थिए तर एक्लै। भनिन्छ बुद्ध संसारिक दुनियाँसंग दिक्क मानेर दरबारको सुखसयल छाडेर जंगलतिर हिँडेका थिए। हो प्रचण्ड पनि जंगल नै गएका थिए तर एक्लै हैन। बिरक्तिएर पनि हैन। प्रचण्ड देशको र जनताको लागि आफ्नो वर्गको लागि सिँगो परिवारसहित जंगल र जनता कहाँ गएका थिए। प्रचण्डको महत्वपूर्ण हिस्सा जनता र जंगलमै बित्यो भन्नुको अर्थ जनतासंगै बित्यो। देशको राजनीतिक परिवर्तनको खाका पनि जंगलमै बन्यो। त्यसैले प्रचण्ड र जंगल एकअर्काका परिपूरक हुन्। प्रचण्ड र परिवर्तन पनि एक अर्काका परिपूरक हुन्। केही शर्तहरु छाड्ने हो भने बुद्ध र प्रचण्ड एकअर्काका परिपूरक हुन्। छविलाल दाहाललाई प्रचण्ड बनाएको नेपाली जनताले नै हो। तर सिता दाहालले पनि हो । यो देशका राजनितीक–सामाजिक परिवर्तनको मूख्य योजनाकार, निर्णय क्षमताको किगं मेकर, दुई पटक पटक प्रधानमन्त्री देखी सबैभन्दा ठूलो पार्टीको अघ्यक्ष, अन्तराष्ट्रिय शक्तीले पत्याएको, स्विकार गरेको सर्वमान्य नेता प्रचण्डको लागी आजको दिन निकै विशेष छ। यो विशेष दिनमा अध्यक्ष कमरेड प्रचण्ड, सिता दाहाल आमा लगायत सम्पूर्ण परिवारलाई हार्दिक बधाई तथा शुभकामना ब्यक्त गर्न चाहन्छु । दिपेश पुन अखिल (क्रान्तिकारी) का उपाध्यक्ष हुन्
प्रचण्ड : गणतन्त्रका पिता
विश्व उपनिवेशको पञ्जामा हुँदा नेपाल एक स्वतन्त्र शक्तिशाली राष्ट्रको रुपमा विश्वलाई चक्मा दिदै अडिरह्यो । हिमालयको देशका हामी नेपालीले कुनै साम्राज्यको दास बन्नु परेन, सगरमाथाले झुक्नुपरेन, झुकेन । यतिमात्र होईन, हाम्रा पुर्खाले विकास गरेको सभ्यता कहिल्यै मगन्ते बनेन, पुर्खाहरुले कसैसँग हात फैलाएन्न । बरु हाम्रै पुर्खाले बाहिरी विश्वलाई उद्धार भावले सहयोग गर्यो । यति गौरव पुर्ण ईतिहास हुँदाहँुदै पनि पुर्खाहरुले विकास गरेको राजनीतिले समाजमा समता मुलक र न्यायिक शासन व्यवस्थाको विकास गर्न सकेन । देशको मुल नेतृत्व वंशीय बन्यो, देशका कयौ भुभागहरु आन्तरिक उपनिवेश जस्तै बन्न पुगे, जनजाती, महिला, दलित धार्मिक अल्पसंख्यकहरु राज्यविहिन जस्तै बने, राज्यले अविभावकत्व दिन सकेन, अझ समाजका सिमान्तकृत समुदायलाई उत्पीडनको गह्रुंगो भारी थोपरियो । समय बद्लियो, विश्व राजनीति र शक्ति सन्तुलनमा बद्लाव आयो तर हाम्रो राज्यले स्रोतहरु जनताको आवश्यकतासँग जोड्न नसक्दा, प्राकृतिक स्रोत र साधनहरुको पहिचान र विकास गर्न नसक्दा देश धर्मराउन थाल्यो, जनताका आवश्यकतालाई शासकले अवमुल्यन गर्दा देशले कैयौं पटक आन्तरिक लडाई लड्नुपर्यो, आफ्नै लागी लड्दा लड्दै, सपना देख्दादेख्दै कैयौ योद्धाहरु शहिद भए कैयौ बाचेर संघर्षमै छन, हिजोको गौरवता आज निरीह बनेको छ, कयौ सपनाहरु देश विर्सिए आफ्न्त विर्सिए र पलायन भएका छन, हामी मगन्तेमा रुपान्तरण भएका छौ, फेरि हामी सपना देख्दैछौं । विदेशमा बस्ने नेपालीहरु पराईको देशमा बसेर नेपालमा विकास किन भएन ? भनी प्रश्न गर्छन लाग्छ, नेपालमा ती मनुवाहरुले बधुवा कामदार राखेर विदेशमा ऐस आराम गर्न सयर गरिरहेका छन । अमेरिका, वेलायत, रुस, चिन जस्ता विकाशित देशहरु कसरी विकशित भए ? अमेरिका बाहिरी विश्वका लागी सपनाको भुमी कसरी बन्यो ? प्राकृतिक श्रोत र साधन कुनै देशसँग बढी होला कुनैसँग कम तर विकास सम्भावना सवै देश र भुगोलको उस्तै हो विकास समय सापेक्षताको गति हो । अमेरिकामा लोभ लाग्दा सडकहरु, सुत्न मिल्ने रेल स्टेसन, पानी पिउन मिल्ने नदिहरु आफैं बनेका होईनन्, अमेरिका अमेरिका बन्न, वेलायत–वेलायत बन्न र जापान जापान बन्न नागरिकको रगत र पसिना माटोमा सिंचित भएका हुन् । पुर्खाहरुको रगत र पसिनालाई अमेरिकिहरु सम्मान गर्छन, जर्मनहरु माया गर्छन नेपालीहरु….। एउटा देशको नागरिकलाई देशको माया हुनुपर्छ, पुर्खाका कामप्रति गौरव हुनुपर्छ, चाहे दुनियाँको कुनै पनि ठाउमा बसेर विश्व मानव जातीको सेवा गरोस् । समय बद्लियो, विश्व राजनीति र शक्ति सन्तुलनमा बद्लाव आयो तर हाम्रो राज्यले स्रोतहरु जनताको आवश्यकतासँग जोड्न नसक्दा, प्राकृतिक स्रोत र साधनहरुको पहिचान र विकास गर्न नसक्दा देश धर्मराउन थाल्यो, जनताका आवश्यकतालाई शासकले अवमुल्यन गर्दा देशले कैयौं पटक आन्तरिक लडाई लड्नुपर्यो, आफ्नै लागी लड्दा लड्दै, सपना देख्दादेख्दै कैयौ योद्धाहरु शहिद भए कैयौ बाचेर संघर्षमै छन, हिजोको गौरवता आज निरीह बनेको छ, कयौ सपनाहरु देश विर्सिए आफ्न्त विर्सिए र पलायन भएका छन, हामी मगन्तेमा रुपान्तरण भएका छौ, फेरि हामी सपना देख्दैछौं । तर अमेरिकामा बस्ने केही डिभीधारीहरु (दयाका पात्रहरु) अमेरिका आफैले बनाएको ठान्छन । त्यहाँको मानव अधिकारका मसिहा आफैलाई सम्झन्छन, अमेरिकी सरकार आफ्नै पिछलग्गु सम्झन्छन । अमेरिकामा बसेर घटिया व्यवहार गर्छन, देशको वेइजतीमा, अविभावकको वेईजतीमा गर्भ गर्छन । लाग्थ्यो, नेपालीहरु विदेश गए पश्चात तिनीहरुको खोपडी बद्लिन्छ होला तर मिथ्या रहेछ । भर्खरै देशको अभिभावक, विश्व राजनितिको केन्द्र भाग, विश्व राजनीतिले नेता स्विकारेको एउटा व्यक्तित्व, दक्षिण एसियाको सम्मानित नेता अमेरिका भ्रमणमा जाँदा अमेरिकामा बस्ने डिभीधारीहरुले एउटा नाटक मन्चन गरे । सायद उनीहरुलाई लाग्यो होला प्रचण्डको वेईजत गर्दा मिडिया पात्र बन्न सकिन्छ, तर एकाध मुरकुट्टाहरुका कुर्तुत कार्यले देशको वेईजत भयो, देशको शिर निहुरियो, बलिदानीको अवमुल्यन भयो । यदि प्रचण्डको ठाउमा शेरबहादुर हुन वा केपी जोसुकै हुन नेपाली भएर विदेशी माटोमा आफ्नै अविभावकको वेईजत गर्नु एउटा असल मानवता र बौद्धिकता हुनसक्छ ? साच्चै नेपालीले त्यसो गर्न सक्दैन, यदि नेपालीको नाममा कसैले गर्छ भने त्यो स्मार्ट एजेन्ट हुनुपर्छ । देउवा, वली वा प्रचण्ड जो सुकैको अन्र्तराष्ट्रिय माटोमा वेईजत हुदा नेपाली सगरमाथाको ईज्जत बढ्न सक्दैन, गौतम बुद्धको गौरव बढ्न सक्दैन । देशमा संघियता आएको छ, वंशको आधारमा सत्ता दोहन गर्नेहरु हारेका छन, स्थानिय जनताका सरकार बनेका छन, तराई मधेश, पहाड, हिमाल, जाती जनजातीहरुका मुद्धाहरु स्थापित भएका छन, समाजमा सदियौ देखि उपेक्षित दलित समुदायले अधिकारको अनुभुति गर्न पाएको छ, लैंगिक मुद्धाहरु बलियो रुपमा स्थापित भएका छन यी सवै उपलब्धिहरु कस्को कारणले प्राप्त भए ? म लडेर आएको हो ? कोही कसैले प्रचण्डको योगदानमा कन्जुसाई गर्नु हुदैन । हिजो प्रचण्डले अख्तियारी गरेका मुद्धाहरु स्थापित हुदा गर्भ गर्नेहरुले प्रचण्डलाई अपराधी देख्नु आतंककारी देख्नु र पराईको माटोमा देशको अविभावक माथी निर्लज्ज भएर प्रहार गर्नु प्रचण्ड भन्दा देश प्रतिको प्रहार हो, अहिलेका उपलब्धि माथीको प्रहार हो । देशको वेईजती गरेर कसैले पुरस्कृत हुने रहर गर्छ भने त्यो माटो प्रति, पुर्खा प्रति, राष्ट्रियता प्रति, आफ्नै आमा र सन्तान प्रति अनुउत्तरदायीताको पराकाष्ट हो । पछिल्लो समय नेपाली राजनितिमा संकुचितता भयावह रुपमा विकास भएको छ । हामीले नेपालमा बस्ने अमेरिकीहरु देखेका छौ तर अमेरिका बस्ने तर निच व्यावहार गर्ने प्रवृतिका नेपाली प्रवृति भएका अमेरिकनहरु कोहि देखिदैन्न यहाँ । स्वभाविक रुपमा नागरिकमा राजनैतिक, सामरिक र बैचारिक मत भिन्नता हुनुलाई अन्यथा लिनु हुदै र पनि देशको नेतृत्वको रक्षा कसरी गर्ने, देशको छवि अन्र्तराष्ट्रिय जगतमा कसरी संग्लो र उच्च पार्ने विश्वमा जुन सुकै देश र भुभागमा बस्ने नेपालीको दायित्व हो । होईन भने दाष बौद्धिकता, पलायन बौद्धिकता र व्यापारीक बौद्धिकता अहिलेको नेपाली समाजका लागी आवश्यक छैन र होईन पनि । साच्चै नेपालीले त्यसो गर्न सक्दैन, यदि नेपालीको नाममा कसैले गर्छ भने त्यो स्मार्ट एजेन्ट हुनुपर्छ । देउवा, वली वा प्रचण्ड जो सुकैको अन्र्तराष्ट्रिय माटोमा वेईजत हुदा नेपाली सगरमाथाको ईज्जत बढ्न सक्दैन, गौतम बुद्धको गौरव बढ्न सक्दैन । देशमा संघियता आएको छ, वंशको आधारमा सत्ता दोहन गर्नेहरु हारेका छन, स्थानिय जनताका सरकार बनेका छन, तराई मधेश, पहाड, हिमाल, जाती जनजातीहरुका मुद्धाहरु स्थापित भएका छन, समाजमा सदियौ देखि उपेक्षित दलित समुदायले अधिकारको अनुभुति गर्न पाएको छ, लैंगिक मुद्धाहरु बलियो रुपमा स्थापित भएका छन यी सवै उपलब्धिहरु कस्को कारणले प्राप्त भए ? म लडेर आएको हो ? कोही कसैले प्रचण्डको योगदानमा कन्जुसाई गर्नु हुदैन । अहिले नेपाली जनताले प्राप्त गरेका राजनैतिक अधिकार कसैले पुरस्कारको रुपमा निगाह बक्सिएको होईन्न तिनै प्रचण्ड, केपी र देउवाको पुस्ताको नेतृत्वको त्याग र बलिदानीले प्राप्त गरेका परिणाम हुन । भलै हाम्रो राजनितिमा ईमान्दारीताको विकास हुन सकेको छैन, नैतिकताको संकट अहिले पनि छ, भ्रष्टहरुलाई निरुत्साहित गर्न सकिएको छैन, हाम्रो पुस्ताले यसका विरुद्ध लड्न बाकी छ । डिभि चिठ्ठा बाट अमेरिका प्रवेश गरेर केहि लाख डलर कमाउने वितिकै स्वघोषित बौद्धिक घोषणा गरेर देशको गरिमा, प्रतिष्ठा र नेपाली जनताका लागी सिंगो जिवन समर्पण गर्ने नेतृत्व माथी प्रहार गर्न एउटा शिक्षित बौद्धिक व्याक्तिलाई लाज लाग्नु पर्छ, लाग्छ पनि । द्धवन्द व्यावस्थापनका दृष्ट्रिले प्रचण्ड अहिले पनि विश्व राजनितिको केन्द्रमा छन, देशको राजनिति प्रचण्ड केन्द्रित छ । प्रचण्ड माओवादी नेता र वयत्ति होईन, एकाईसौ शताब्दिको उत्पिडितहरुको सम्मानित सस्थाको रुपमा विकास भएको विचार हो, नेतृत्व हो । प्रचण्डको कद अर्को युगमा अझै बढ्ने छ, अहिले प्रचण्ड हात्ति जस्तै बनेका छन, कोहि कोहि भुसुना जन्मिएका छन । भुसुनाहरुले हात्तिलाई चुस्न खोजि रहेका छन आफु अलि तन्दुरुस्त देखिनलाई, तर प्रचण्डलाई ईतिहासका कुनै पनि काल खण्डले उपेक्षित गर्न सक्दैन गर्न मिल्दैन । प्रचण्ड राजनितिको आवश्यकता विश्व राजनितिमा अझ विकास भएको छ, घटेको छ त केवल घटिया राजनितिमा घटिया प्रवृति । विश्व राजनितिमा प्रचण्ड को हुन भन्ने शन्देश प्रचण्डको अमेरिका भ्रमणमा अमेरिकाले नो ईन्भेष्टिगशन सर्कुर जारी गर्दै अन्र्तराष्ट्रिय नेताको रुपमा स्विकार गरेर पुष्टि गरि दियो । प्रचण्ड अमेरिकीहरुको पनि नेता हो । अमेरिकी माटोमा अमेरिकी सरकारले नेता स्विकार्छ तर त्यहि माटोमा नेपाली खोपडीले वरोध गरेको देख्दा दया लाग्यो । हुन त नेपाली राजनितिमा प्रचण्डलाई नजोडे सम्म थान बोलि विकाउन नसक्ने पाटी छन, राजनितिक नेताहरु छन । यति मात्र होईन विलाशी जिवनका खोजीमा माटो बेचेर जन्मभुमी भुलेकाहरु पनि प्रचण्डको नाममा राजनिति गर्न मानवता विर्सिन्छन । प्रचण्डले अमेरिका भ्रमण बाट फर्किदा विमान स्थलमा सम्वोधन गर्दै भन्नु भयो, अमेरिकामा नेपालीलेले नेपालीलाई नै हेप्दा रहेछन । देशको यति माथिल्लो तहको नेतृत्वको यो भावले देखाउछ अमेरिकामा नेपाली दलित समुदाय माथी अहिले पनि सिमान्तकृत किसिमकै व्यावहार गर्छन हाम्रै नेपालीहरुले । कसैलाई हेप्न नपाए पछि आफ्नैलाई हेप्नु परेन र ? नेता समयले जन्माउन्छ, नेतृत्व आवश्यकताले जन्माउछ, जनताको साथले जन्मिन्छ जनताको अगाध माया, प्रेम र समर्पणमा जन्मेको नेतृत्व कहिल्यै मर्दैन, कसैले चाहादैमा मार्न सक्दैन ईतिहासको पुर्नरावृती हुन सक्छ, दोहोरिन सक्दैन । प्रचण्ड एउटा व्याक्ति होईन उत्पिडितहरुको साझा नेतृत्व हो, यो सताब्दिको लेलिन हुन, त्यहि भएर विरोधीहरु प्रचण्ड भन्ने शब्द उच्चारण गर्न अपवित्र सम्झन्छन । कसैले अवमुल्यन गर्दैमा प्रचण्डको उचाई कम हुन सक्छ ? कसैले गाली गर्दैमा प्रचण्डको देनमा कमी हुन सक्छ ? सक्दैन । समाजमा सदियौदेखिको पीडामा दलित समुदाय थियो, महिला, जनजाती, मधेशी, थारुहरु अनागरिक जस्तै थिए अहिले नागरिक बनेका छन । समाजमा दलितको अवस्था, महिलाको अवस्था, सिमान्तकृत समुदायको अवस्था, मधेशी, थारुको अवस्था, जनजाती समुदायको अवस्था कस्तो थियो ? हाम्रा स्मृतीका पानाहरु पल्टाउदा धुमिल भएका छैन्न । तर अहिले दलितले अधिकार पाएको छ, मधेशी राजनितिक रुपमा सम्मानित भएको छ, जनजाती स्वाभिमान पाएको छ, यी उपलब्धिलाई एकाध बौद्धिक जमातलाई पचेको छैन, त्यस कारण यिनिहरु प्रचण्डको विरोध गर्छन । यी उपलब्धिहरु सामन्तले दिएका उपहार होईन्न, शासकहरुको निगाहाले प्राप्त भएका होईन्न । अन्यायका विरुद्ध, विभेद्धका विरुद्ध मृत्युलाई काधमा बोकेर मृत्यु सँग साटेका उपलब्धिहरु हुन । हाम्रो संविधान हजारौ सहिदको रगतले लेखिएको संविधान हो, यसै संविधाका जन्मदाता, उत्पिडित र गणतन्त्रका पिता हुन क. प्रचण्ड । प्रचण्ड एउटा व्याक्ति होईन उत्पिडितहरुको साझा नेतृत्व हो, यो सताब्दिको लेलिन हुन, त्यहि भएर विरोधीहरु प्रचण्ड भन्ने शब्द उच्चारण गर्न अपवित्र सम्झन्छन । कसैले अवमुल्यन गर्दैमा प्रचण्डको उचाई कम हुन सक्छ ? कसैले गाली गर्दैमा प्रचण्डको देनमा कमी हुन सक्छ ? सक्दैन । प्रचण्डको नेतृत्वमा विकास भएको तत्कालिन माओवादी जनयुद्धका दुई वटा उद्धेश्य थिए पहिलो सामन्तवादी राज्य चरित्रलाई विद्रोह द्धारा ध्वस्त गर्दै जनताको शासन स्थापित गर्नु, दोश्रो जनताको आवश्यकताको सम्वोधन सहितको सम्वृद्धी । पहिलो कार्यभार प्रचण्डकै नेतृत्वमा पुरा भएको छ, विकास र सम्बृद्धिका लागी पनि प्रचण्ड निर्विकल्प नेतृत्व बन्दै गएको देखिन्छ । अहिलेको राजनितिक वृतमा प्रचण्डको विरोध गर्दै मिडियामा सेली व्रेटी बन्ने फकिरहरु पत्र पत्रिकामा आफ्नो वोलि विकाउन प्रचण्डलाई गाली गर्नेहरु नागरिक बन्न नसकेका रैती हुन । एउटा नागरिकले आफ्नै अविभावक र राष्ट्रिय नेतृत्वलाई अर्को नागरिकलाई गर्ने व्यावहार यस्तो हुन सक्दैन । जव रैती मानसिकता भएका भरियाहरुले प्रचण्डको बलिदानीले वाक स्वतन्त्रता पाउछन जानी नजानी सकि नसकि गाली गर्दै हिड्छन । स्वाभिमान नागरिकले यति निच सोचाई र वोलाई बोल्न सक्दैन । संकिर्णता बोकेर, राष्ट्रको अभिभावक माथी गाली गरेर कोहि असल पत्रकार बन्न सक्दैन, कोहि प्रोफेसर बन्न सक्दैन । प्रचण्डको नेतृत्वमा विकास भएको तत्कालिन माओवादी जनयुद्धका दुई वटा उद्धेश्य थिए पहिलो सामन्तवादी राज्य चरित्रलाई विद्रोह द्धारा ध्वस्त गर्दै जनताको शासन स्थापित गर्नु, दोश्रो जनताको आवश्यकताको सम्वोधन सहितको सम्वृद्धी । पहिलो कार्यभार प्रचण्डकै नेतृत्वमा पुरा भएको छ, विकास र सम्बृद्धिका लागी पनि प्रचण्ड निर्विकल्प नेतृत्व बन्दै गएको देखिन्छ । प्रचण्ड विश्व राजनिति नक्षेत्रमा कहिल्यै नअस्ताउने ताराको रुपमा स्थापित भई सके । जसरी माक्र्श मर्दैन्न, लेलिन मर्दैन्न, माओ मर्दैन्न त्यसै गरि प्रचण्ड मर्दैन्न, एउटा युग जन्माउने योद्धा मर्दैन युग युग बाचिरहनछ । नेपाली भएर विश्वको जुन माटोमा कर्म गर्ने भए पनि नेपाल बुद्ध र प्रचण्डको देश हो भनी अन्र्तराष्ट्रिय शान्ति र भातृत्वको शन्देस फैलाउन एक सच्चा नेपालीले किन कन्जुसाई गर्ने । फेरी पनि दोहोर्याउन चाहन्छु, नेपाल गौतम बुद्ध र प्रचण्ड जन्मिएको पुण्य भुमी हो । आगामी हजारौ शताब्दि सम्ममा बाहिरी विश्वले नेपाललाई प्रचण्डको देश भनेर चिन्नेछन । रमेश विश्वकर्मा
थला बसेको शक्तिशाली सत्ता
प्रधान सेनापित र पशुपतिको पुजारी काण्डको फेरो समाएर तत्कालीन एमाले र कांग्रेसले तत्कालीन शक्तिशाली माओवादीलाई थला पारे । युद्ध भूमिको जंगि स्वभाव सहित सबैलाई उछिट्याउने दाउ सहित जुँगाको ताउ मिलाएर सत्तामा पुगेका प्रचण्डले केही गर्ने छाँट त देखाएकै हुन्, तर उनको आवेग र झोकले मात्रै केही गरेन। देश तोड्छु भन्नेहरू र देश जोड्छु भन्नेहरू मिले । राजा ल्याउँछु भन्नेहरू र राजा फ्याँक्नेहरू पनि मिलेकै थिए । संविधान बनाउनेहरू र त्यही संविधान च्यात्नेहरू पनि मिले । तर यो देशबाट हराएको सुशासन र समृद्धि भन्नेकुरो प्रधानमन्त्री र मन्त्रीका ओठमा मात्रै भेटियो । आउँदा निर्वाचनका प्रतिबद्धताहरुमा देश बनाउने होइन, नेता बन्ने पंक्तिलाई केन्द्रविन्दुमा राखौं । ‘कमाउ र राजगरुको सिद्धान्तलाई निधारमा टाँसेर विकास र निकासका बुँदाहरु पुछारमा झुण्ड्याउँ। आखिर हुँदै आएको र भइरहेको यही त हो । सामान्य वडा सांसद (वडा सदस्यहरु)को निर्वाचन पश्चातको रहनसहन देखेर समाजले जिब्रो टोक्छ भने प्रदेश र प्रतिनिधि सभाका सांसदको के कुरो । गाउँ गाउँमा सिंहदरबारको घण्टी बजाएर ल्याइएको स्थानीय सरकारले मैमत्त भएर रजाइँ गरेको छ। ऊ आफै ठेक्कापट्टा, टेण्डर र कमिसनमा मस्त छ भने, गाउँहरु दलालहरुको कर्मकाण्डले ऐठन पार्दा मुर्झाएर घुँडा टेकेका छन् । दलाल तथा नोकरशाही व्यवस्थाका विरुद्ध जंग लडेर सत्तामा पुगेका कामरेडहरुको असलियतका बारेमा यी अक्षर पढिरहेका तपाइँ नै बर्ता जानकार हुनुहुन्छ । कम्युनिस्ट कार्यकर्ता द्वन्द्ववादी हुँदैन, प्रश्नशील हुँदैन र नेतृत्वलाई स्याबास् ! मात्रै भन्छ भने बुझ्नू( ऊ दास हो ।’ यो मान्यतालाई म उहिल्यैदेखि शिरोपर गर्दै आएको छु । अनर्थ नलागोस । सीधा कुरा यो हो कि ‘म कसैको शुभेच्छुक हुँला यद्यपि कार्यकर्ता वा दास होइन ।’ भन्दा मुटु बिझाउला । सुन्दा अप्रीय लाग्ला । र यथोचित मनन नगर्ने कामरेडहरु आफैलाई यो विचार भद्दा लाग्ला । देशभक्तको छेउलो ओढेर देशका हाडछाला लुछ्न तल्लीन मनुष्य रुपधारीलाई घोचोस् चाहे बिझावस मलाई मत्लब भएन । यतिखेर गणतन्त्रको साइनबोर्डमुनि शाहीकालीन चाकरीले पराकाष्ठा नाघेको छ । राष्ट्रियता र सुशासनको बियाँ केलाउँदै हिँडेको सरकार बाटोमै निदाएको छ । एकजना प्रसिद्ध दार्शनिकले भनेका छन् ुसगरमाथा चढ्ने कुरो महत्त्वपूर्ण होइन, बरु त्यो चुचुरोमा कतिन्जेल टिक्यो भन्नेकुरो नै महत्त्वपूर्ण हो ।’ नेपाली कम्युनिष्टहरुको हकमा अति सान्दर्भिक युक्ति हो यो । अझ नेपालको इतिहासमा त्यति ठूलो रक्तपातपुर्ण क्रान्ति हाँकेर यहाँसम्म आएको नेतृत्वसँग यो भनाइ हुवहु मेल खान्छ । प्रचण्डसँग मात्रै होईन, वैद्य, बाबुराम र विप्लवहरुका कार्यशैलीसँग पनि यो युक्ति ठ्याक्कै मिल्छ । किनकी यिनीहरु शिखरमा त पुगे, तर बाहदुरी ताका साथ त्यहाँ टिक्न सक्ने ल्याकत राखेनन् । समग्रमा यिनै भयंकर क्रान्तिकारीहरुको विभाजनले पुरातनका रैतिहरु बिउँझिए। फलस्वरूप अहिले ‘को अग्रगामी र को प्रतिगामी ?’ भन्ने कुरो तोरिमा तिल मिसाएझैँ भएको छ। म मान्छु, देशमा झाँगिदै गएको वर्तमान दुर्दशा यो सरकारले जन्माएको होइन । परन्तु यसमा जनसेवाको बर्को ओढेर यो सत्ताको नुनपानी हसुर्नेहरुको अहम भुमिका रहेको कुरो नकार्न सकिँदैन। जनताको अथक त्याग, बलिदान र पसिनाले आर्जेको यो व्यवस्थालाई नितान्त आफ्नै खोपीको दियो सम्झिनेहरु नै देशका शत्रु हुन् । जसरी रक्तरञ्जित सिंहासन ढल्दा राजतन्त्र भुइँमा घोप्टियो, त्यसरी नै आजसम्मका आंशिक उपलब्धिहरुलाई पनि यिनैले वाग्मतीमा दैनिक सेलाइ रहेका छन् । राजतन्त्रको रिक्त स्थान परिपुर्ति गर्न सत्ताको लिस्नो उक्लिने तत्कालीन भसक्कै क्रान्तिकारीहरुका स्वाभिमानी स्वरहरु सत्ताको भिरबाट गुल्ठिएपछि देश उँधो गति धकेलिएको सत्य हो । बाँकी पहिलेदेखि गन्हाएकाहरुको के कुरो । देशमा विगतका बेथिति विरुद्ध कुइरिपुत्योल जंगिनेहरुको शक्तिशाली सत्ता छ । त्यो शक्तिशाली सत्ता विगतका सपना र वर्तमानका विपनाको बोझले थलिएर आफ्नै मझेरिमा कुप्रो परेको छ। उसले छुट्याउनै सक्दैन, सहानुभूति दर्शाउने र उछितो काड्नेहरु बिचको फरक । सायद यो सत्ता सुखले प्रदान गर्ने मदहोशीको दोष हुनुपर्छ । बेलाबखत सवल प्रतिपक्षीको बर्को ओढेर संसद भवनमा भैलेनी भट्ट्याउनेहरु आफ्नै घर झगडाले घोसे मुन्टो लगाएर बसेका छन् । हुनत देश उत्तानो पार्ने अभियानमा उनीहरुको पनि कम्ती योगदान छैन । र पनि मक्किएर जिर्ण बनिसकेको कांग्रेसलाई अलिकति सुधारवादी धार समात्ने सुनौलो मौका थियो । प्रतिपक्षमा बस्दा नामी होला भन्ठानेको कांग्रेस झन् प्रश्चगामी निस्कने अब निश्चित जस्तै भो। पहिले देश डुव्नुको कारकतत्व राँणा, पञ्चे, राजा र काँग्रेसलाई मात्रै देखिन्थ्यो भने अब त्यहाँ अर्को पंक्ति पनि थपिने छ । र जपिने छ देश बिगार्नेहरुको कित्तामा त्यो नाम । हुन त मार्क्सको नाम बेची साम्राज्यवादको खेताला बनेर कमाई खाने क्रान्तिकारीहरूले एकपल्ट ऐना हेर्न जरुरी छ । र सत्यताको पुष्टि गर्न आफ्नै नाकको टुप्पोमा टाँसिएको कालो दाग मेट्न सक्नुपर्ने छ । गतिशीलताको नाममा आधुनिक गाडीको लावालस्कर र साइरनको हुंकार प्रदर्शन गर्दै चर्पी उद्घाटन गर्न कुँद्ने वर्तमान सरकार अझै २० वर्ष चलेपनि देश उमो लाग्दैन, यो पंक्तिकार स्वयंको ठोकुवा हो । हुन त यो व्यवस्थाले पनि धेरैको पेटमा माँड लगाएको छ । हिजोका शत्रुहरुबीच दरबारको पटांगिनिमा मोलमोलाइ चलिरहेको छ । पहुँचका भरमा दैलो कुचेर लोकाचार पार्नेहरुलाई फलिफाप पनि भएको छ। यद्यपि विभिन्न माध्यमबाट यि घिनलाग्दा दृश्य अवलोकन गर्नेहरु लाजले ठहरै परेका छन् । किनकी ? देश लुट्ने कुरामा यहाँ कोहि कसैको विरोधी देखिएन । बरु बनाउने सन्दर्भमा सधैं विमती देखियो। मुखले मनलाग्दि जोत्ने र व्यबहारले सिन्को समेत नभाँच्ने यो सरकारको शुद्धी कति रहेछ भन्नेकुरो विप्लव नेतृत्वको नेकपा प्रति आंगिकार गरिएको निशेधको नितिले प्रष्ट पार्छ । प्रतिबन्ध समाधान होइन द्वन्द्वको निमन्त्रणा हो। २१ औं शताब्दीमा राज्यले जनआवाज दमन गर्न सक्दैन। सत्ताको नेतृत्व गर्नेलाई हिंसा बमन गर्न केले उक्साउँदो हो ? अझ स्वयं प्रधानमन्त्रीलेनै सेना गुहारेको खबरसमेत सतहमै आए । आफैलाई मस्तै चतुर ठन्नेहरुले सिस्नाको आँठो समातेपछि पोल्यो भनेर स्वाङ् पो केलाई पार्नु ? अन्तमाः समृद्धि र सुशासनको ओछ्यानमा ढल्किएर थला बसेको सरकारको चिर निदरी छिट्टै खुलोस। साथसाथै देशले निकास र विकासको मार्ग पहिल्याएर उमो लाग्न नसके पनि उँदो नलागोस । समग्रमा, न त सदनमा चर्को प्रतिपक्षी छ, न त सरकार नै अल्पमतमा । र पनि यसको गतिशीलता झुसिलकिराको भन्दा मत्थर छ । अझ अजिवलाग्दो कुरो त यो छ कि, त्यतिधेरै उखान टुक्काको भकारी फस्टाएर देशलाई उहिल्यै समृद्धि पथमा हुँइक्याउछु भन्दै धर्ती उधिन्ने शक्तिशाली सत्ता किन आफै थला बसेको होला ? धत् !!
सोम शर्माको सातु र राजावादीहरुको सपना
सूर्य सुवेदी ‘पथिक’ प्राचीन नीतिशास्त्रको एक कथामा सोम शर्मा सपना देखिरहेका छन् । सोम शर्मा प्रतिदिन भिख मागेर ल्याएको भिक्षाटनबाट दैनिक अलिअलि बचाएर आफ्नो एकमात्र माटोको गाग्रीमा जम्मा गर्दथ्यो । जीवनमा एकपटक उसले आफ्नो गाग्री मुस्किलले पिठोले भर्न सफल भएछ्र अनि ऊ सोच्न थालेछ । उसले त्यो पिठो बेचेर केही कुखुराको चल्ला किन्नेछ, चल्ला ठूलो भएपछि तिनले अझै कुखुरा बढाउने छन् । ती सबै बेचेर बाख्रा किन्नेछु । तिनको पनि विस्तार हुनेछ र म बाख्रा बेचेर गाई किन्छु । तिनको पनि विस्तार हुन्छ अनि म मनग्गे धनी बन्नेछु । अनि राम्रो घर बन्नेछ । विवाह सुन्दर केटीसँग गर्नेछु । छोरो हुनेछ । छोरो आँगनमा खेल्न कराउनेछ, मेरो कुरा मानेन भने अनि त्यसलाई यी यसरी लात्ताले हान्नेछु भनेर हानेको घैंटामा लागेर पूरै पिठो शरीरभरि लागेछ । अहिले पूर्व राजा पनि सपना देख्दैछन् ः उनको देशाटनका क्रममा जयजयकार भइरहेको छ । नेपाली जनता ‘राजा आऊ, देश बचाऊ’ को गगनभेदी नारा लगाइरहेको छ । विदेशीहरु पनि नेपालको राजनीतिक प्रणालीबाट वाक्क छन् । उनीहरुले पनि मलाई नै गद्दिसीन भएको देख्न चाहिरहेका छन् । समृद्धिको यात्राको प्रारम्भिक पाइलामै केही नगर्ने हो भने अब कहिल्यै पनि राजनीतिक शक्ति प्राप्त गर्न सकिन्न भन्ने छटपटी अत्यधिक बढेको देखिन्छ । विस्तारैविस्तार नेपालका राजनीतिक दलहरुले पनि मलाई नै समर्थन गरिरहेका हुनेछन् । राप्रपा पूरै मेरो लाइनमा आइसक्यो । उसले मैले जे भन्यो त्यही गर्नेछ । नेपाली कांग्रेस पनि मेरै समर्थनमा नआई सुखै छैन । हिन्दु धर्मको सवालमा देखिएको नेकाको बहसले अन्ततः सिङ्गै पार्टीलाई हिन्दुवादी बनाइछाड्नेछ । नेकाले हिन्दु धर्म अङ्गीकार गरिसकेपछि हिन्दु सम्राट पनि एक दिन स्वीकार गर्नेछ । सत्तासीन नेकपा अलि समस्या भए पनि त्यो पनि एक दिन कसो हल नहोला । अहिले अन्तरिक कलह चरम छ । त्यो एक दिन सिसासरह फुटेर चकनाचुर हुनेछ । जङ्गलको शक्तिले मलाई साथ दिन्छु भनिसकेछ । नेपाली सेना मेरा पुर्खाको आर्जन, मेरो समर्थनमा आइहाल्छ । यति सबै भइसकेपछि अहिले म सडकमा फालिएको मगन्ते भोलि यो देशको ……कसो नबनुँला र… ? पूर्व राजालाई अहिले तराई मधेसको कुनै मन्दिरमा मदहोस सपनामा उँघिरहेको छोडेर अलिकति विषय अघि बढाऊँ । हो, अहिले राजावादीहरु सल्बलाइरहेका छन् । इतिहासको अन्तिम छटपटाहट उनीहरुको कुरा र व्यवहारबाट प्रस्ट देख्न सकिन्छ । मुलुकले अग्रगमनको यात्रा तय गरेर निक्कै अगाडि बढिसक्यो । दुईतिहाइको कम्युनिस्ट सरकारले विकास र समृद्धिको नयाँ यात्राको पहिलो पाइलो गम्भीरताका साथ राखिसकेको छ । केही बर्षमा देश समृद्धिको निश्चित मानकमा पुग्नेछ । यो स्थितिमा आफ्नो राजनीतिक दुकान पूरै सुक्ने राजावादीलाई लागिसकेको देखिन्छ । तसर्थ, समृद्धिको यात्राको प्रारम्भिक पाइलामै केही नगर्ने हो भने अब कहिल्यै पनि राजनीतिक शक्ति प्राप्त गर्न सकिन्न भन्ने छटपटी अत्यधिक बढेको देखिन्छ । जनतामा रहेको धार्मिक र साँस्कृतिक पछौटे चिन्तनको फाइदा लिन सकिन्छ कि भनेर धर्म–सँस्कृतिको अत्यधिक दुहाइ यो तप्काले दिइरहेको छ । पूर्व पञ्चहरु अहिले यो मोर्चाको अगाडि देखिन्छन् । तर पर्दा पछाडि थुप्रै व्यक्ति र शक्ति प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष आइरहेको र आउन कोसिस गरिरहेको देखापर्छ । यसमा नेपालमा कम्युनिस्ट सरकार मन नपराउने राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति पनि भित्रभित्रै हावा दिने कोसिसमा छ । मधेसमा यो चिन्तन उग्र संघीयताको पक्षधरताको आवरणमा आइरहेको छ । देशलाई पश्चगमनमा लैजान मधेसका स्वाभिमानी जनतालाई यसले धार्मिक आवरण पनि काफी हालेको छ । विगतमा केन्द्रीकृत शासन र शासकबाट अपमानित मधेस अहिले विकास र समृद्धिको राष्ट्रिय मूल धारमा क्रमशः आफूलाई लयमा लय मिलाइरहेको छ । मधेसलाई मैत्रीपूर्ण व्यवहार गर्ने त्यहाँको पछौटे र विपन्नातालाई समाधान गर्न जनतालाई अधिकार सम्पन्न गर्दै मुख्यतः समान विकास र समृद्धि कायम गर्नु नै हो । सिके राउतका सन्दर्भमा सरकारले पाएको सफलताले मधेसमा आशाको नयाँ दियो बलेको छ । विप्लवहरुको सरकारप्रतिको असहिष्णु व्यवहार र गतिविधि जुनसुकै र जस्तोसुकै हालतमा वर्तमान सरकार विघटनका लागि जहाँ र जोसुकैसँग पनि हातेमालो गर्ने प्रवृत्तिका कारण यस्तो अपवित्र अघोषित गठबन्धन बन्ने दिशातिर गएको देखिन्छ । नेपाली काँग्रेसभित्रको छटपटी जनतालाई अलि चिन्तित र दुःखी बनाउने प्रकारको छ । नेका अहिले प्रमुख प्रतिपक्षमा छ । जनताले उसलाई वैकल्पिक सरकारको रुपमा निर्वाचित गरेका छन् । उसले यही भूमिका आगामी पाँच वर्षसम्म सफलतापूर्वक खेल्न सक्नु पर्छ । सरकारका गलत कामलाई खबरदारी गर्ने र बाटो देखाउने कामको अगुवाइ प्रमुख प्रतिपक्षीका रुपमा कांग्रेसले गरोस् भन्ने जनअपेक्षा छ । तर नेकाभित्रका बहसका कतिपय एजेण्डा अग्रगामीभन्दा पश्चगामी देखिन्छन् । खासगरी कांग्रेस पार्टीभित्रको दक्षिणपन्थी हिस्सामा देखिएको राजावादी र हिन्दुवादी रुझान अलि चिन्तित पार्ने प्रकारको छ । यो मतको घोर दुरुपयोग पश्चगामी शक्ति र प्रवृत्तिले गर्ने खतरा देखिन्छ्र । अहिले पूर्व राजा र राजावादी नेकाभित्रको यही बहसका कारण उत्साहित बनेका छन् । जङ्गल पसेका विप्लव समूहको संदिग्ध भूमिकाले पनि राजावादीलाई उत्साहित बनाएको छ । विप्लवहरुको सरकारप्रतिको असहिष्णु व्यवहार र गतिविधि जुनसुकै र जस्तोसुकै हालतमा वर्तमान सरकार विघटनका लागि जहाँ र जोसुकैसँग पनि हातेमालो गर्ने प्रवृत्तिका कारण यस्तो अपवित्र अघोषित गठबन्धन बन्ने दिशातिर गएको देखिन्छ । खासगरी उनीहरुले अङ्गीकार गरेको सत्ता साझेदारीको कार्यनीतिको प्रयोगले घोर दक्षिणपन्थी मोर्चा खडा हुने खतरा देखा पर्दै गएको छ । नेपाल अहिले अग्रगमन र पश्चगमनको सङ्घर्षमा छ । अग्रगमनकारी पक्षको नेतृत्वमा देश विकास र समृद्धिको पथमा छ । तर, पश्चगमनकारी शक्ति इतिहासको अन्तिम सङ्घर्षका लागि अनुकूल मौकाको खोजीमा देखिन्छ । पूर्व राजा यसको शीर्ष स्थानमा आफूलाई राखेर कामकारवाही अघि बढाउने परिकल्पनामा छन् । उनी अनावश्यक प्रयोग हुन खोजिरहेका छन् । पूर्व राजालाई लोककथाको सोम शर्माले घैंटो फुटाउनुपूर्व नै खबरदारी गरौं । जनता र राजनीतिक नेतृत्वले उदारतापूर्वक व्यवहार गरिरहेको छ । यसलाई उनले कमजोरी ठान्ने भुल फेरि नगरुन् भन्ने एक पटक पुनः सम्झाऊँ । अग्रगमनको नेतृत्व गरेको पार्टी र सरकार भएका कारण यो शक्तिले पनि आफूलाई पश्चगमनका विरुद्ध लड्न गम्भीर रुपमा तयार पार्नु पर्छ । उसले सर्वप्रथम जनताले दिएको जनादेशबमोजिम शान्ति र समृद्धिका लागि परिणाम आउने तवरले लाग्नु पर्छ । विकास र समृद्धिले मात्र अब आउने गलत र विपरीत विचारसँग मुकाबिला गर्न सकिन्छ भन्ने बुझ्नु पर्छ । यसका लागि आफ्नो पार्टी र सरकारको एकता सुदृढ पार्ने कामलाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । जनताको साथ र समर्थन सधैं भइरहने कुरा र कामको सुनिश्चितता बनाइरहनुपर्छ । जननीति सरकार र पार्टीका काममा ब्यक्त भइरहनुपर्छ्र । अहिले सरकार र पार्टी यही गर्ने प्रयत्न गरिरहेको छ । अब अन्त्यमा पूर्व राजालाई सपनाको स्वैरकल्पनाबाट जगाएर लेखको बिट मार्दछु् । पूर्व राजालाई लोककथाको सोम शर्माले घैंटो फुटाउनुपूर्व नै खबरदारी गरौं । जनता र राजनीतिक नेतृत्वले उदारतापूर्वक व्यवहार गरिरहेको छ । यसलाई उनले कमजोरी ठान्ने भुल फेरि नगरुन् भन्ने एक पटक पुनः सम्झाऊँ । बाँकी जीवन व्यक्तिगत रुपमा स्वतन्त्र भएर बाँचून् तर जनता र राष्ट्रको विपक्षमा पुनः अँध्यारो कुनामा बसेर षडयन्त्र नगर्न सचेत बनाऊँ ।
नाम, कर्म र उद्देश्यमा गतिशील प्रचण्ड
तिलक राज भण्डारी । नेपाली शब्दकोषमा प्रचण्डको अर्थ “ज्यादै चर्काे स्वभावको, खरो, कसैसंग नडराउने, सहासी, आँटिलो” हुन्छ । तर प्रचण्डको वास्तविक नाम “पुष्पकमल” हो, जसको अर्थ हिलोमा फुल्ने कमलको फूल हो । कमलको फूललाई सरस्वती, विद्या र ज्ञानभण्डारको पर्यायवाचीको रुपमा लिने गरिन्छ । यसरी पुष्पकमल दाहाल र कमरेड ‘प्रचण्ड’ नाम पनि संयोगको विषय नभएर उनको वास्तविक जीवन व्यवहारसंग मिल्दो छ । सिद्धान्त, दर्शन र राजनीतिक ज्ञानभण्डारलाई शाहास र दृढ आत्मविश्वसका साथ नेपाली राजनीतिमा कार्यन्वयन गर्न सफल पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेपालको परिवर्तनकारी आन्दोलनमा एक युगपुरुषको रुपमा उदाए भने प्रतिक्रियावादी शक्तिका लागि एक चुनौतिको पर्खालका रुपमाउभिए । प्रचण्डको नाम नलिँदा आफूलाई कथित सेलिव्रेटी भन्न रुचाउने ब्यक्तिदेखि कतिपय मिडिया र मिडीयाकर्मी ओझेल पर्ने डरले भयभित हुन्छन् र पुष्पकमल दाहाल वा प्रचण्डको शाहारा लिएर आफू र आफ्नो मिडियाको फ्यान र भ्युवर्स बढाउने चेष्टा गर्दछन् ! नेपाली राजनीतिमा “पुष्पकमल दाहाल” र “कमरेड प्रचण्ड” एउटा राजनीतिक नेताको नाम भए पनि नेपाली राजनीतिक परिर्वतनको इतिहास, वर्तमानको प्रभाव र चलन चल्तिमा समेत नितान्त भिन्नता देखिन्छ “पुष्पकमल दाहाल” र “प्रचण्ड” को शब्द चयनमा । भर्खरमात्र शान्ति प्रक्रियामा आउदा नेपालका ठुला मिडियाहरुले समेत “प्रचण्ड” लेख्न र उच्चारण गर्न चाहादैन्थ्ये, यो प्रक्रिया पूर्ण रुपले अहिले पनि रोकिएको छैन । राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक व्यक्ति तथा मिडिया र मिडियाकर्मीहरुले समेत आफ्नो राजनीतिक विचार र वर्गीय पक्षधरताका आधारमा “पुष्पकमल दाहाल” वा “प्रचण्ड” शब्दावलीको प्रयोग गर्थे र अध्यावधि गर्दैछन् । प्रचण्ड स्वयम ले आफ्नो राजनीतिक परिचालनमा समेत कहिले प्रचण्डको स्वभावमा उभिने कार्यनीति अवलम्बन गर्दछन् त कहिले पुष्पकमलको भुमिकामा । यहि द्वन्द्धात्मक सम्वन्ध छ, पुष्पकमल र कमरेड प्रचण्डमा । प्रचण्डको राजनीतिक परिचालनबाट “पुष्पकमल दाहाल” भन्न रुचाउनेहरु खुशी हँदा र पुष्पकमल को बहुरङ्गी अर्थ लागाउदै प्रशंसा गरेर हौस्याउन खोज्दा “कमरेड प्रचण्ड” भन्न रुचाउनेहरु अलि संसकित हुन्छन् र खबरदारीका निम्ति “कमरेड प्रचण्ड” प्रति छड्के नजर लगाउन थाल्छन् । क्रान्तिकारी आन्दोलनबाट स्थापित राजनीतिक एजेण्ड र उपलब्धीहरुलाई कार्यन्वयन गर्दै शान्ति र समृद्धिको यात्रामा पनि यो मुलुकलाई नेतृत्वदायी भुमिका खेल्नै पर्दछ । क्रान्तिकारी आन्दोलनको क्रमममा भएको त्याग, समपर्ण र वलिदानको उच्च मूल्याङ्कन गर्दै शान्तिपूर्ण राजनीतिक यात्रामा पनि सफल नेतृत्व गरेर मात्रै पुष्पकमल दाहाल कमरेड प्रचण्डको पुष्टी हुन पुग्दछ । ठीक त्यसरी नै “कमरेड प्रचण्ड”भन्न रुचाउनेहरु खुशी हँदा र “कमरेड प्रचण्ड” लाई गौरवपूर्ण गाथाको पगरी लगाउन खोज्दा “पुष्पकमल दाहाल” भन्न रुचाउनेहरु मस्किन्छन् र “नसुध्रिने भयो” भन्दै ढाडे हात लगाउन थाल्छन् ।प्रचण्डको राजनीतिक जीवनमा पुष्पकमल र प्रचण्डको द्वन्द्धात्मक तालमेल मिलाउन पनि निकै कठीन छ । एउटै व्यक्तिको नाम “प्रचण्ड” क्रान्तिको पर्यावाचीको रुपमा स्थापित भयो भने “पुष्पकमल” शान्ति प्रक्रिया को रुपमा स्थापित भयो । नामको सार्थकतालाई प्रचण्डले पुष्टि गर्न अंझै बाँकी छ । क्रान्तिकारी आन्दोलनबाट स्थापित राजनीतिक एजेण्ड र उपलब्धीहरुलाई कार्यन्वयन गर्दै शान्ति र समृद्धिको यात्रामा पनि यो मुलुकलाई नेतृत्वदायी भुमिका खेल्नै पर्दछ । क्रान्तिकारी आन्दोलनको क्रमममा भएको त्याग, समपर्ण र वलिदानको उच्च मूल्याङ्कन गर्दै शान्तिपूर्ण राजनीतिक यात्रामा पनि सफल नेतृत्व गरेर मात्रै पुष्पकमल दाहाल कमरेड प्रचण्डको पुष्टी हुन पुग्दछ । हो, यहि कारणले यसरी नै नेपाली राजनीतिमा पुष्पकमल दाहाल (क.प्रचण्ड) को चर्चा चलिरहन्छ। प्रचण्डको नाम नलिँदा आफुलाई कथित सेलिव्रेटी भन्न रुचाउने ब्यक्तिहरुदेखि कतिपय मिडीया र मिडीयाकर्मीहरु ओझेल पर्ने डरले भयभित हुन्छन् र पुष्पकमल दाहाल वा कमरेड प्रचण्डको शाहारा लिएर आफू र आफ्नो मिडियाको फ्यान र भ्युवर्स बढाउने चेष्टा गर्दछन् । कहिले समर्थन र प्रसंसाको रुपमा प्रचण्डको शाहारा लिन्छन् त कहिले विरोध, आरोप, निकृष्ट गालीगलोजमा समेत उत्रिएको देखिन्छ । यो प्रक्रिया नेपाली राजनीतिमा प्रचण्डको उदयसंगै शुरु भएको हो, अहिले पनि विद्यमान छ र प्रचण्ड रहदासम्म चलिरहनेछ । प्रचण्डको यहि युगान्तकारी भुमिकाका परिणामस्वरुप नै विश्वभरी प्रचण्डका चर्का आलोचक र दृढ समथर्कहरुको ध्रुवीकरण भएको हो । प्रचण्डले हजारौं आलोचना, विरोध, आरोप, प्रतिबन्ध,षड्यन्त्र र निकृष्टगाली गलोज समेतकोे प्रतिरोध गर्दै आफूलाई अपराजय सावित गर्दै आएका छन् । नेपाली राजनीतिमा अरु भन्दा नितान्तै पृथक ढंगले कमरेड प्रचण्डले क्रान्तिकारी आन्दोलनको नेतृत्व गरे । दिर्घकालीन जनयुद्धको माध्यमबाट गाऊँदेखि शहरसम्मका आधारभूत तथा गरीब जनसमुदायमा आमूल क्रान्तिकारी राजनीतिक चेतनाको जागरण र परिवर्तन ल्याउने सफल नेतृत्व कमरेड प्रचण्ड नै हुन् ।नेपाली क्रान्तिको विकास र माक्र्सवादको श्रृजनात्मक प्रयोगमार्पत दिर्घकालिन जनयुद्ध र शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनको समायोजनमार्फत सामन्ती एकात्मक राजतन्त्रको अन्त्य गरेर संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र को स्थापना गर्ने एक महत्वपूर्ण रोलमोडलको रुपमा कमरेड प्रचण्डको उदय भयो । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना संगै नेपाली जनताले प्राप्त गरेका गणतन्त्र, संघीयता, समावेशी तथा समानुपातिक प्रणाली, धर्मनिरपेक्षता सहितको नेपालको संविधान र त्यसको कार्यन्वयनमा समेत प्रचण्डको निर्णायक भूमिका विद्यमान छ । प्रचण्डलाई देख्दै नदेखी, भेट्दै नभेटी प्रचण्डको राजनीतिक अभियानमा सहभागी हुने हजारौं नेता, कार्यकर्ता को संख्या थियो । प्रचण्डमाथि राजनीतिक तथा गैर राजनीतिक आरोप, गाली–गलोज र भण्डाफोर गर्ने व्यक्ति र शक्तिकेन्द्रहरु अहिले कुनै न कुनै रुपमा पश्चाताप गरिरहेका छन् ! अंझ टुटफुट र विभाजनका दर्जनौ श्रृंखलाबाट गुज्रिएको नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई एकता प्रक्रियामार्फत बैज्ञानिक समाजवादको रणनीतिक लक्ष्यमा आधारित समाजवाद उन्मुख राष्ट्रिय पूँजीवादको विकास र सामाजिक न्याय र आर्थिक समृद्धिको अभियानमा पनि प्रचण्डको हिम्मत र नेतृत्वादायी भूमिका स्थापित भयो । प्रचण्डको यहि युगान्तकारी भुमिकाका परिणामस्वरुप नै विश्वभरी प्रचण्डका चर्का आलोचक र दृढ समथर्कहरुको ध्रुवीकरण भएको हो । प्रचण्डले हजारौं आलोचना, विरोध, आरोप, प्रतिबन्ध,षड्यन्त्र र निकृष्टगाली गलोज समेतकोे प्रतिरोध गर्दै आफूलाई अपराजय सावित गर्दै आएका छन् । क्रान्तिकारी आन्दोलनको नेतृत्व र सञ्चालन गर्दा तत्कालिन राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय शासक र शक्तिकेन्द्रहरुबाट उनी र उनको पार्टीमाथी लगाईएको प्रतिबन्ध, आतंककारीको आरोप तथा टाउकाको मूल्य समेत लाई व्यवस्थित प्रतिरोधमार्फत विजयी हासिल गर्दै आफूलाई सफल नेतृत्वको रुपमा उभ्याईसकेका छन् । त्यतिवेला प्रचण्डमाथि राजनीतिक तथा गैर राजनीतिक आरोप, गाली–गलोज र भण्डाफोर गर्ने व्यक्ति र शक्तिकेन्द्रहरु अहिले कुनै न कुनै रुपमा पश्चाताप गरिरहेका छन् । विस्तारवादी तथा साम्राज्यवादी शक्तिकेन्द्रहरुले समेत प्रचण्डसंग राजनीतिक सम्बन्ध स्थापित गर्न खोजिरहेको अवस्था विद्यमान छ। साम्राज्यवादी अमेरिका जसले त्यतिवेला प्रचण्ड र उनको पार्टीलाई आतंककारीको सूचीमा राखेको थियो । आज अमेरिकी राजदुतको पहलमा प्रचण्ड उपचार र राजनीतिक छलफलमा अमेरिकामा नै छन् । प्रचण्डको विरोध गर्दा चर्चामा आउन चाहने कथित सेलीव्रेटी तथा आफ्नो मिडीयाको भ्यूवर्स बढाउन चाहाने मिडिया र मिडीयाकर्मीको तत्कालिन उद्देश्यमा भने सफलता प्राप्त गर्दछन् । वास्तविकता यहि हो । यहि यथार्ततालाई आत्मसाथ गरेर विचार, राजनीति र संगठनात्मक क्षेत्रमा प्रचण्डलाई रचनात्मक सल्लाह र सुझाव केन्द्रित गर्दै प्रतिक्रियावादी शक्तिहरुले श्रृजना गर्ने सुनियोजित षड्यन्त्र र प्रायोजित विरोधका पर्पाेगाण्डाहरुलाई ध्वस्त पार्न जरुरी छ । त्यसैगरी प्रचण्ड र प्रचण्डको योजनामा निशर्त जीवन उत्सर्ग गर्ने जनमुक्ति सेना, नेता, कार्यकर्ता, समर्थक र जनसमुदायको बलियो रक्षाकवाजबाट प्रचण्ड यहाँसम्म आईपुगेका हुन । प्रचण्डलाई देख्दै नदेखी, भेट्दै नभेटी प्रचण्डको राजनीतिक अभियानमा सहभागी हुने हजारौं नेता, कार्यकर्ता को सँख्या थियो । त्यतिमात्रै होईन प्रचण्डसंग देखाभेट नभएर पनि प्रचण्डको राजनीतिक योजना कार्यन्वयन गर्दै धेरैले जीवन उत्सर्ग गरेका छन्, धेरै अङ्गभङ्ग छन् र दर्जनौ बेपत्ता छन् । यो श्रृंखला अझैं रोकिएको छैन प्रचण्डका लागि जीवन उत्सर्ग गर्ने अहिले पनि हजारौं नेता,कार्यकर्ता र समर्थकहरुको पंक्ति छ । प्रचण्डको यहि युगान्तकारी भुमिकाका परिणामस्वरुप नै विश्वभरी प्रचण्डका चर्का आलोचक र दृढ समथर्कहरुको ध्रुवीकरण भएको हो । प्रचण्डले हजारौं आलोचना, विरोध, आरोप, प्रतिबन्ध,षड्यन्त्र र निकृष्टगाली गलोज समेतकोे प्रतिरोध गर्दै आफूलाई अपराजय सावित गर्दै आएका छन् । सामान्य चेतना र दृष्टिकोणले प्रचण्डको जीवन व्यवहार अध्ययन गर्न निकै कठीन छ । यहि अध्भूत जीवनशैली र राजनीतिक परिचालनको परिणामस्वरुप प्रचण्डका निकृष्ट विरोधीहरु कहिलेकाँही मानसिक असन्तुलन झैं नीचतापूर्वक गालीगलोजमा उत्रिन्छन् र समर्थकहरुले दृढतापूर्वक प्रतिरोध गर्दछन् । यद्यपी प्रचण्डको विरोध गर्दा चर्चामा आउन चाहने कथित सेलीव्रेटी तथा आफ्नो मिडीयाको भ्यूवर्स बढाउन चाहाने मिडिया र मिडीयाकर्मीको तत्कालिन उद्देश्यमा भने सफलता प्राप्त गर्दछन् । वास्तविकता यहि हो । यहि यथार्ततालाई आत्मसाथ गरेर विचार, राजनीति र संगठनात्मक क्षेत्रमा प्रचण्डलाई रचनात्मक सल्लाह र सुझाव केन्द्रित गर्दै प्रतिक्रियावादी शक्तिहरुले श्रृजना गर्ने सुनियोजित षड्यन्त्र र प्रायोजित विरोधका पर्पाेगाण्डाहरुलाई ध्वस्त पार्न जरुरी छ । र, प्रचण्ड आफ्नो रणनीतिक योजनामा दृढतापूर्वक अगाडी बढ्नुको विकल्प छैन । प्रचण्डको नाम, कर्म र उद्देश्यप्रतिको लगावले यहि यथार्ततालाई पुष्टि गर्दछ । लेखक अखिल (क्रान्तिकारी) का केन्द्रीय उपाध्यक्ष हुन् ।
रवि लामिछानेलाई खुला चुनौतीः ‘रवि जी गोयवल्सहरुले एकदिन आत्महत्या गर्नेछन्’
गोकुल कार्की । यदि यो युद्धकाल हुँदो हो त रवि लामिछानेले पचास लाख रूपैयॉ टाउकोको मूल्य तोकिएका फलानो फलानोलाई मार भनेर कसैलाई उक्साउन पनि सक्ने थिए । तर यो त बिस्तृत शान्ति सम्झौता पछिको अवस्था हो । यो अवस्थामा यदि कसैले कसैमाथि आक्रमणका लागि उक्साउॅछ, प्रोत्साहित गर्छ भने त्यो शान्ति सम्झौताको खिलाप हुन जान्छ । शान्ति वार्ता चलिरहेको समयमा मान्छेहरूलाई घर-घरबाट थुतेर लाइन लाएर गोलीले भुट्ने दोरम्वा हत्याकाण्डका जल्लादहरू र रवि लामिछानेको सोचमा कुनै भिन्नता छैन । साँचो झूठो के हो त्यो जान्दिन तर कुनै एउटा पार्टीको माइन्यूटमा प्रचण्डलाई सफायाको एक नम्बर लिष्टमा राखेको भन्ने प्रसङ्गबाट यसको सुरूआत भयो । जब यो कुरा प्रचण्डले (सरकारी निकाय मार्फत) सुने, आफ्नो धारणा सार्वजनिक गरे । असन्तुष्टि व्यापक छ तर अहिले घोषित युद्द चालू छैन । यो अवस्थामा कसैले आफ्नो ज्यान लिन गइरहेको छ भन्ने सुन्नु पर्दा जो कोही पनि उद्देलित हुन सक्छ । शान्ति प्रकृया विथोलिन सक्ने चिन्ता पनि हुन सक्छ । त्यो चिन्तालाई रवि जीले प्रचण्ड आफ्नो ज्यानको मायाले डरायो भन्ने मनोगत विश्लेशणमा पुग्नु स्वयम् दरिद्र चिन्तन हो । कति खतरनाक अपिल गरेका छन् यिनले । भिडियो हेर्दा बुझ्न सकिन्छ । जनयुद्ध गरेर ठूलो अपराध गरेको रविको आरोप छ । के परिवर्तन समयको माग थिएन ? जनयुद्द्धले निर्दिष्ट गरेका लक्ष्यहरु प्रचण्डको निजी मामिला थियो त ? जनयुद्ध प्रचण्ड एउटाको सनकले लडिएको थियो त ? प्रचण्डप्रति यत्रो डाह, यत्रो रीस, यत्रो कुण्ठा पालिएको रहेछ त युद्धकाल मै बदला लिएको भए हुन्थ्यो । प्रचण्ड यति डरछेरूवा मान्छे रहेछन् भने रवी जस्तो सुरवीर मान्छेले त्यैवेलामा आफूसँग भएको हिम्मतको प्रयोग गर्नु पर्थ्यो । नागरिकता च्यातेर कायर जस्तो गरी अमेरिका भाग्नुको सट्टा प्रचण्डको टाउको लिएर ५० लाख सरकारी पुरस्कार थापेको भए अहिले हाइसञ्चो हुन्थ्यो । व्यक्तिप्रति चरम पूर्वाग्रही भएर प्रहार गर्ने यो पाटो त छ नैं । त्यसको अलवा रविले परिवर्तनको लागि लडिएको बलिदानीपूर्ण युद्धलाई घोर अपमान गरेका छन् । ‘१७ हजार मार्दा केही नहुने, आफ्नो पालो आउँदा सातो जाने … यिनी मारिए पनि केही फरक पर्दैन… !’ कति खतरनाक अपिल गरेका छन् यिनले । भिडियो हेर्दा बुझ्न सकिन्छ । जनयुद्ध गरेर ठूलो अपराध गरेको यिनको आरोप छ । के परिवर्तन समयको माग थिएन ? जनयुद्द्धले निर्दिष्ट गरेका लक्ष्यहरु प्रचण्डको निजी मामिला थियो त ? जनयुद्ध प्रचण्ड एउटाको सनकले लडिएको थियो त ? रविलाई यो सबै थाहा छ । कुन पक्षबाट कति मारियो भन्ने कुरा यिनलाई थाहा नभएको हैन । दुई तिहाई मान्छे राज्य पक्षबाट मारिएको छ । तर रविले वास्तविकतालाई पर्दा हाल्ने कोशिस गर्दै राज्यको अपराधलाई लुकाउन खोजेका छन् । एउटा प्रचन्डलाई हत्यारा भन्दै मिडियाको दुरुपयोग गरिरहेका छन् । परिवर्तनकारी आन्दोलनप्रति विषवमन गरेका छन् । पक्कै थिएन । त्यो त एउटा बिशुद्ध सामाजिक अभियान थियो । लाखौ मानिसहरु लामबद्ध थिए । तर संविधानसभाको चुनाव मार्फत समस्याको समाधान गरौँ भन्दा आतंककारीको बिल्ला भिराउँदै राज्य आफै फाँसीवादी दमनचक्रमा उभियो । मानिसहरुको कत्लेआम शुरु गर्यो । अभियानको दौरान हज्जारौ हजार मानिसहरु हताहत भए । घाइते–अपाङ्ग भए । अरु हज्जारौ मानिसहरु अझै पनि बेपत्ता छन् । रविलाई यो सबै थाहा छ । कुन पक्षबाट कति मारियो भन्ने कुरा यिनलाई थाहा नभएको हैन । दुई तिहाई मान्छे राज्य पक्षबाट मारिएको छ । तर रविले वास्तविकतालाई पर्दा हाल्ने कोशिस गर्दै राज्यको अपराधलाई लुकाउन खोजेका छन् । एउटा प्रचन्डलाई हत्यारा भन्दै मिडियाको दुरुपयोग गरिरहेका छन् । परिवर्तनकारी आन्दोलनप्रति विषवमन गरेका छन् । दरबारको जुठेल्नो सफा गर्ने हैसियतका मान्छेहरू आज वाक स्वतन्त्रताको यो युगमा छन्, जसको कारण यो सम्भव भएको छ, सम्वाहक तमाम सहीदहरूप्रति हिलो छ्याप्ने काम रविबाट भएको छ । जुन दिन प्रचण्डहरूले आफ्नो अभियान शुरू गरे, के यहॉ सबै कुरा चुस्त दुरूस्त थियो । आनन्दै आनन्द थियो? उनले ढुङ्गा हानेपछि बल्ल शान्त तलाउ खल्बलिएको हो? वेथितिको शुरूआत बल्ल शुरूआत भएको हो? त्यसका लागि थोरै इतिहास पनि खोतल्नु सान्दर्भिक हुन आउँछ । सबैले मानेको कुरा, राजा बिरेन्द्र असल ह्रदयका मानव थिए । ईतिहास पढे अनुसार भिमसेन थापा पनि असल नैं थिए । युवराज त्रैलोक्य निकै आशा लाग्दा थिए रे । सबै मारिए । विशाल नेपालका अभियन्ता बहादुर शाह यो देशमा अटाएनन् । नालापानी युद्धका वीर वलभद्र कुँवर कुमाउ-गढवाल-अल्मोडातिर पुगे । देव शम्सेर दयालु भएका कारणले राणा खलकले नै धपायो । जुन दिन प्रचण्डहरूले आफ्नो अभियान शुरू गरे, के यहॉ सबै कुरा चुस्त दुरूस्त थियो । आनन्दै आनन्द थियो? उनले ढुङ्गा हानेपछि बल्ल शान्त तलाउ खल्बलिएको हो? वेथितिको शुरूआत बल्ल शुरूआत भएको हो? त्यसका लागि थोरै इतिहास पनि खोतल्नु सान्दर्भिक हुन आउँछ । ज्ञानको खोजीमा रहेका बुद्दलाई समेत ढुंगा हान्ने, दुःखदिने मान्छे यही माटोमा थिए रे । यति ठूलो देश हुँदा हुँदै ध्यान बस्नकै लागि भारतसम्म पुग्न आवश्यक नैं थिएन । पिपलबोट यही माटोमा पनि हुँदो हो, गयासम्म त्यत्तिकै पुगेका होइनन होला बुद्ध पनि । यहॉको सत्ताले आज मात्रै होइन, सदियौंदेखि असलहरूलाई छानीछानी लखेटेको छ । लखेट्दा नतर्सिनेहरूलाई नृसंस हत्या गरेको छ । जेठी महारानी-कान्छी महारानीको लुछाचुडी, राजकुमार कसलाई वनाउने हानाथाप । भाइ भारदारहरुलाई उचाल्ने-पछार्ने-थेचार्ने । सत्ता हत्याउनकै लागि कोत पर्व, भण्डारखाल पर्वको श्रृङ्खलाले ईतिहास रक्त रञ्जित छ । यो देशमा जो इमान्दार छ, राष्ट्रप्रति बफादार छ, उसले पूरा उमेर जिउन पाएको छैन भन्ने त इतिहास सिद्द नै छ । काजी भिम मल्लकी सतिले राज्यसत्तालाई त्यत्तिकै श्राप दिएकी पक्कै हैन होला । अन्याय अत्याचार, चौतर्फी भ्रष्टाचार, संसदहरुलाई बैंककका होटेलहरुमा राखेर अश्लील फिल्ममा भुलाउने जस्ता हर्कत, सांसद खरीद-बिक्री, सुत्केरो भत्ता, प्राडो-पजेरो, सुरासुन्दरी काण्डले पछिल्लो समयसम्म पनि समाज आक्रान्त थियो । भन्नेहरूले अझै भन्न छोडेका छैनन, नेपाल स्वर्ग जस्तै शान्त थियो । यो वाक्य इतिहास माथिको व्यङ्ग्य हो अथवा सत्ताको चाकडी ? यसको जवाफ छ रवीसँग? कमजोरमाथि बमबारी गर्ने सत्ता स्वर्ग जस्तै हुन्छ? जनता लुटिएको सत्तामा शान्ति देख्ने रवीको आँखा वाह ! मतलव, त्यो सत्ताको मालिक रवी वाह ! जहाँ बेथिति छ, त्यहाँ बिद्रोह अवश्यम्भावी छ । बन्द कोठामा भट्याएर, क्यामरा घुमाएर मात्र दुनियाँ परिवर्तन गर्न सकिन्न । समयले मागेको बलिबेदीमा होमिनु, आहुति दिनु, रगत पसिना बहाउनु र घोक्रो फुलाउँदै नाकको पोरा बजाएर मोडलिङ गर्नु फरक कुरा हुन् । लिंकनले काला गोराको भेदभाव बिरोधी लडाई लडे । साठी हजार भन्दा बढी मानिस मारिए । अहिंसाका पुजारी गान्धीले बेलायती साम्राज्यवाद बिरोधी लडाई लडे, ४ लाख मान्छे मारिए । तथापी हामी लिंकन-गान्धीलाई हत्यारा भन्ने हिम्मत गर्न सक्दैनौं । महात्मा भनेर सम्बोधन गर्छौं । राज्य एकीकरणका बेला हाम्रै बडामहाराजले कतिको जीवन छिने । के हामीले यसलाई गलत भन्न सकेका छौ? शोषकहरुको कारणले मान्छे सडकमा पुग्छन् । दुख पाउँछन् । दुःख पाएका तिनै एका दुई मान्छेलाई सडकबाट टिपेर म्वाई खाको जस्तो अभिनय गरेर धन्दा चलाउने, सेलिब्रेटी बन्ने धून र समाज परिवर्तनका लागि चालिने धून कदाचित एउटै हुँदैन । शोषकमाथि प्रहार हुँदा तिमीहरु रुन्छौ, किनकि अब सडकमा दुसखी मान्छे भएनन भने समाजसेवा कसरी गर्ने रु धन्दा चौपट्ट हुन्छ भन्ने तिम्रा दुखेसो हामी बुझ्दछौ । त्यसैले त तिमी बुर्लुक्क उफ्रिएका छौ । लिंकनले काला गोराको भेदभाव बिरोधी लडाई लडे । साठी हजार भन्दा बढी मानिस मारिए । अहिंसाका पुजारी गान्धीले बेलायती साम्राज्यवाद बिरोधी लडाई लडे, ४ लाख मान्छे मारिए । तथापी हामी लिंकन-गान्धीलाई हत्यारा भन्ने हिम्मत गर्न सक्दैनौं । महात्मा भनेर सम्बोधन गर्छौं । राज्य एकीकरणका बेला हाम्रै बडामहाराजले कतिको जीवन छिने । के हामीले यसलाई गलत भन्न सकेका छौ? हरेक कुरा समयको आवश्यकताले हुन्छ । हरेक समयले राम्रोको लागि आव्हान गर्छ । बीचमा बसेर अवरोध सिर्जना गर्नेहरु समाजका दुश्मन हुन । गोयवल्सका संयन्त्रहरु बलिया छन्, तथापी ती त्यत्ति बलिया पनि हैनन, सबैका लागि, सधैंका लागि भ्रम छर्न सक्षम रही रहन सकून । हिटलरको पतनसँगै ग्लानीमा डुबेर हरेक गोयवल्सहरुले एकदिन आत्महत्या गर्नेछन । nonstopkhabr.com बाट
विप्लव समूह र सरकारको निर्णय
सूर्यप्रकाश सुवेदी ‘पथिक’ । नेपाल सरकारले नेकपा विप्लव समूहसम्बन्धी लिएको निर्णयका बारेमा अहिले व्यापक बहस र विवाद नेपाली राजनीतिकवृत्त र सञ्चारमाध्यममा छ । यो बहस अत्यावश्यक छ । यो एउटा राष्ट्रिय मुद्दा हो र यसको दूरगामी सकारात्मक र नकारात्मक असर रास्ट्र र जनतालाई पर्ने भएकाले पनि यसबारे कोही पनि राजनीतिक शक्ति र ब्यक्ति चुप लागेर बस्नु हुन्न । नेपाल सरकार गृह मन्त्रालयले विगत एक बर्षदेखि विप्लव समूहको सन्दर्भमा अत्यन्त लचिलो रबैया अपनाएको जोसुकैले पनि सजिलै अनुभूति गर्न सक्छ । ‘रोगको उपचार गर्ने, रोगी नमार्ने’ नीतिको मन्त्रालयले परिपालना गरिरह्यो । एक बर्ष अघिसम्म विप्लव समूहले अनेकौ वितण्डा नेपाली समाजमा फैलाइरहेको थियो । त्यसलाई मन्त्रालयले धेरै हदसम्म नियन्त्रण र निस्तेज पारेको थियो । तर पनि मन्त्रालय विप्लव समूहप्रति कानुनी र प्रशासनिक उपाय अवलम्बन गर्नुभन्दा मुख्यतः वार्ता र संवादबाट स्थायी हलको पक्षमा रहिरह्यो । देशमा स्थायी शान्तिको चाहनाबाहेक अरु कुनै मक्सद यो वार्ता आह्वानमा थिएन । नेपाली राजनीतिका सामान्य विद्यार्थीलाई पनि थाहा भएकै कुरा हो कि त्यो बेला वार्ताकै आह्वान गरिहाल्नुपर्ने त्यस्तो कुनै अप्ठ्यारो परिस्थिति देशमा विद्यमान थिएन । कुनै जोखिम नलिई देशमा विकास र समृद्धिको लक्षमा एकोहोरो दौडिन पाइयोस् भन्ने मूल भावनाका साथ सरकारले यो आह्वान गरेको थियो । नेकपा र प्रधानमन्त्री केपी ओली नेतृत्वको सरकार कुनै पनि आन्तरिक समस्यामा नअल्झी आफ्नो मुख्य लक्ष्य विकास समृद्धिमा अर्जुनदृष्टि लगाउन चाहन्छ । यसका लागि सरकार हदैसम्मको लचक र हदैसम्मको कडा बन्न तयार छ । यो विषयमा कुनै सम्झौता र मोलमोलाई गर्ने पक्षमा नरहेको सरकारले बारम्बार स्पष्ट गर्दै आएको छ । विकास, समृद्धि र यसको न्यायोचित वितरण प्रक्रियाको क्रममा मुलुकलाई एउटा बिन्दुमा लगेर समाजवादमा फड्को मार्न सकिन्छ भन्ने सरकारको दह्रो विश्वास छ । सामन्तवादका बाँकी अवशेषहरूको अन्त्य, दलाल र नोकरशाही पुँजीवादको अन्त्य तथा राष्ट्रिय पुँजीवादको विकास अहिले मुलुकको विकास र समृद्धिका लागि पहिलो पाइलाका काम हुन् । यी सबै अहिले कम्युनिस्ट नेतृत्वको दुई तिहाइ सरकारले शान्तिपूर्ण माध्यमबाट बिनारोकटोक गर्न सक्तछ । प्रधानमन्त्री केपी ओली नेतृत्वको सरकारले आफ्नै मौलिकतामा धिमा गतिमा भए पनि यो काम गरिरहेको छ । आफ्नो यही मान्यताका कारण गत भाद्र महिनामा नेपाल सरकारले विगतमा विभिन्न कारणले राज्यको मूल प्रवाहमा नआएका समूह र व्यक्तिहरूसँग वार्ताको विधिवत शुरुवात गर्यो । देशमा स्थायी शान्तिको चाहनाबाहेक अरु कुनै मक्सद यो वार्ता आह्वानमा थिएन । नेपाली राजनीतिका सामान्य विद्यार्थीलाई पनि थाहा भएकै कुरा हो कि त्यो बेला वार्ताकै आह्वान गरिहाल्नुपर्ने त्यस्तो कुनै अप्ठ्यारो परिस्थिति देशमा विद्यमान थिएन । कुनै जोखिम नलिई देशमा विकास र समृद्धिको लक्षमा एकोहोरो दौडिन पाइयोस् भन्ने मूल भावनाका साथ सरकारले यो आह्वान गरेको थियो । त्यतिबेला वार्ताको आह्वान गर्दा देशमा थुप्रै समूहसँग सम्बाद गर्नु पर्ने सरकारलाई लागेको थियो तर त्यसको मूल केन्द्रमा दुई वटा समूह नै थिए । सिके राउतको विखण्डनकारी समूह र विप्लवजीको अतिवादको आवरणमा देखिएको नेकपा । अहिले नै कुनै ठूलो समस्या सिर्जना नभइहाले पनि भविष्यमा यी समूहले केही न केही समस्या बनाइरहने ठम्याइ सरकारको थियो । विप्लवहरूले सरकारको उदारता र जिम्मेवारपूर्ण कदमको जवाफ त्यही स्तरमा दिनुको सट्टा आफ्नो पार्टीको रणनीतिक शक्ति संचयमा लगाउनु भयो । वार्तालाई वहाँहरूले आफ्ना सबै नेता–कार्यकर्ता छुटाउने, अस्तव्यस्त पार्टी संगठन पुनर्जीवित पार्ने, अर्थ सङ्कलन गर्ने र अन्य तयारी गर्नेमा प्रयोग गर्नु भयो । सीके राउत र अन्य समूह र व्यक्तिसँग वार्ता अवधिमा के–कस्तो अवस्था र निर्णय भए त्यो यो लेखको विषय होइन । विप्लवसँग केन्द्रित भएर यो टिप्पणी अघि बढाउने कोसिस हुनेछ । वार्ताको निर्णय अवधिसम्म आइपुग्दा विप्लवका थुप्रै नेता–कार्यकर्ता प्रहरीको नियन्त्रण र जेल जीवनमा थिए । वहाँहरूको दोस्रो वरियताका नेता खड्कबहादुर बिकलगायत थुप्रै बरिष्ठ नेतागण गिरफ्तारमा थिए । पार्टी छिन्नभिन्न र भागदौडको स्थितिसम्म पुगेको थियो । माथिदेखि तलसम्मका थुप्रै नेता–कार्यकर्ताहरू अन्य पार्टीको शरण र ओत लाग्ने स्थितिसम्म पुगेको थियो । विप्लवको पार्टीका लागि यस्तो विषम र अप्ठ्यारो परिस्थितिमा पनि सरकारले सहजता र उदारतापूर्वक राजनीतिक निकास दिने र वहाँहरूको क्षमता र योगदानलाई राष्ट्र र जनाताको सेवामा लगाउने प्रयास गर्यो । यसैको फलस्वरूप वार्ताको वातावरण बनाउन विप्लवका सबै नेता–कार्यकर्ताहरूलाई जेल र हिरासत मुक्त गर्यो । तर विप्लवहरूले सरकारको उदारता र जिम्मेवारपूर्ण कदमको जवाफ त्यही स्तरमा दिनुको सट्टा आफ्नो पार्टीको रणनीतिक शक्ति संचयमा लगाउनु भयो । वार्तालाई वहाँहरूले आफ्ना सबै नेता–कार्यकर्ता छुटाउने, अस्तव्यस्त पार्टी संगठन पुनर्जीवित पार्ने, अर्थ सङ्कलन गर्ने र अन्य तयारी गर्नेमा प्रयोग गर्नु भयो । सरकारी वार्ता टोलीका सदस्यहरू र विभिन्न सम्पर्क सूत्रहरूमार्फत् गरिएको वार्ताको अनुरोधलाई वहाँहरूले अस्वीकार गर्नुभयो । विप्लव समूह वार्तामा यही समय र यही परिस्थितिमा आउने कुरा करिव करिव समाप्त भयो । स्थानीय सरकारका प्रतिनिधिको राजीनामा र उनीहरूसँग पैसा उठाउने, नदिएमा प्रेसर बढाउने काम त अलि अघिदेखि चलिरहेको थियो । यहीबीचमा गृहमन्त्रालयले विप्लव समूहको अलि बढी प्रभावित भनी प्रचारित रहेका तीनवटा प्रदेशको सुरक्षा गोष्ठी आयोजना गरिएको थियो । विप्लव समूह वार्ताको केही अघिदेखि आफ्ना मागहरू नेपालको नियम–कानुनको दायराबाट गरिरहेको जस्तो देखिन्थ्यो । शान्तिपूर्ण सभाहरूको आयोजना, केही अभियान, पार्टी कमिटीका बैठक प्रशिक्षण आदिमा लागेको र कानुन–नियम तोड्ने काममा कमी थियो । गृह मन्त्रालयलाई राम्रोसँग थाहा थियो कि उनीहरू केही न केही अतिवादी कामहरूको शुरुवात गर्दैछन् । खासगरी विप्लवका नेता–कार्यकर्ता गिरफ्तार पर्दा प्रहरीको नियन्त्रणमा आएका दस्तावेज, निजी डायरीलगायतका सामग्रीको भरमार जमावटको अध्ययन लगायतका आधारमा उनीहरू देशमा कानुन–व्यवस्थाको गम्भीर उल्लङ्घन गर्ने योजना बुनिरहेको सूचना आइरहेको थियो । देशभरि एकैसाथ एनसेलका प्रतिष्ठानका विरुद्धको कारवाही विप्लव समूहको संविधान र कानुनविरुद्ध नयाँ शृङ्खलाको उद्घोष थियो । यही वरिपरि वहाँहरूले आफ्नो कथित समानान्तर सत्ताको अभ्यास पनि अघि बढाएको देखिन्छ । स्थानीय सरकारका प्रतिनिधिको राजीनामा र उनीहरूसँग पैसा उठाउने, नदिएमा प्रेसर बढाउने काम त अलि अघिदेखि चलिरहेको थियो । यहीबीचमा गृहमन्त्रालयले विप्लव समूहको अलि बढी प्रभावित भनी प्रचारित रहेका तीनवटा प्रदेशको सुरक्षा गोष्ठी आयोजना गरिएको थियो । गृहमन्त्रालयको आफ्नो वार्षिक रुटिङमा आयोजित यी गोष्ठीहरूमा विप्लव समूहका गतिविधिबारे प्रमुख जिल्ला अधिकारी र गृहका उच्च अधिकारीले विस्तृत रिपोर्ट प्रस्तुत गरे । एकथरि मानिस नेपालमा यो लगानी नभित्रियोस् र यसको अपजस केपी ओलीको सरकारको टाउकोमा जाओस् भन्ने चाहन्छन् । यसका लागि नेपालमा अस्थिरता र आतङ्कको माहौल बनाउन उनीहरू जोडतोडले लागेका छन् । सरकार यस्तो कुनै पनि गतिविधि नहोस्, जसले खर्बौखरब लगानी नेपाल भित्रिने अवसर गुम्न जाओस् भन्ने चाहन्छ । उनीहरू सबैको साझा निष्कर्ष विप्लव समूहको संविधान र कानुनविरोधी हर्कत नै अहिले प्रदेश, जिल्ला र स्थानीयको शान्ति सुरक्षाको प्रमुख बाधक छ र यसलाई कडाइपूर्वक नियन्त्रण गर्न नेपाल सरकारले पहल गर्नु पर्छ भन्ने एकैस्वरमा रहेको थियो । केही समयपछि नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय लगानी सम्मेलन आयोजना हुँदैछ । नेपालमा लगानीमैत्री अवस्था छ र विदेशी पुँजी यहाँ भित्रिँदा नेपाली जनताले रोजगारी पाउने र नेपालको अर्थतन्त्र केही उकालो लाग्ने हुन्छ । तर एकथरि मानिस नेपालमा यो लगानी नभित्रियोस् र यसको अपजस केपी ओलीको सरकारको टाउकोमा जाओस् भन्ने चाहन्छन् । यसका लागि नेपालमा अस्थिरता र आतङ्कको माहौल बनाउन उनीहरू जोडतोडले लागेका छन् । सरकार यस्तो कुनै पनि गतिविधि नहोस्, जसले खर्बौखरब लगानी नेपाल भित्रिने अवसर गुम्न जाओस् भन्ने चाहन्छ । यी सबै सन्दर्भका बीचमा पनि विप्लव समूहसँगको समस्याको हल मुख्यरूपमा शान्तिपूर्वक होस् भन्ने चाहना नेपाली जनताको छ । अब अर्को गृहयुद्ध वा सशस्त्र गतिविधि राष्ट्रले व्यहोर्नु नपरोस् भन्ने आमचाहना छ । आउँदा दिनमा शान्तिपूर्वक विकास र समृद्धिको पाइला नेपालले चालेर अघि बढोस् भन्ने अपेक्षा जनताको छ । जनताको चाहना सरकारले राम्रोसँग बुझेको छ । प्रयत्न जारी राख्नु पर्छ । सानोभन्दा सानो अवसर शान्तिको पक्षमा देखापर्ने बित्तिकै त्यसको प्रयोग गर्न सरकार सिपालु बन्नै पर्छ । सरकार यस विषयमा जिम्मेवारीपूर्वक कदम चालिरहेको छ भन्ने कुरा सिके राउत प्रकरणले पनि पुष्टि गरेको छ । हामीले यसको समुचित अध्ययन गरी सही निष्कर्ष निकाल्नु पर्छ । यो विशुद्ध सैद्धान्तिक बहस मात्र हुँदा त्यही रूपमा बन्छ जब यो सत्तासंघर्षमा व्यक्त हुन्छस यो स्वाभाविक रूपमा आफ्नै संघर्षकै नियम अनुरूप अघि बढ्ने गर्दछ । मानिसको मनोगत चाहना र इच्छाभन्दा बाहिर वस्तुगत नियम यो प्रक्रियाले पनि समात्ने गर्दछ । अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनमा माक्र्सवाद र अतिवादबीच स्वयम् माक्र्सकै पालादेखि वैचारिक बहस चल्दै आएको छ । बाकुनिनका विरुद्ध भएको माक्र्सको ऐतिहासिक संघर्ष यहाँ विशेष मननयोग्य छ । लेनिनका पालामा आइपुग्दासम्म सबै अराजकातावादी माक्र्सवादको खोल ओढ्न बाध्य भइसकेका थिए । रुसको क्रान्तिपछि पनि कथित समाजवादी क्रान्तिकारीसँग महान् लेनिनको संघर्ष विशेष स्मरणीय छ । माओकालमा साढे अठ्ठाईस बोल्शेविक र उनीहरूले क्रान्तिमा लिएको अतिवादले चीनको क्रान्तिमा पु¥याएको क्षति कसैबाट छिपेको छैन । बहस समकालीन कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पनि जारी छ र यो नेपालमा नयाँ कलेवरमा आएको छ । हामीले यसको समुचित अध्ययन गरी सही निष्कर्ष निकाल्नु पर्छ । यो विशुद्ध सैद्धान्तिक बहस मात्र हुँदा त्यही रूपमा बन्छ जब यो सत्तासंघर्षमा व्यक्त हुन्छस यो स्वाभाविक रूपमा आफ्नै संघर्षकै नियम अनुरूप अघि बढ्ने गर्दछ । मानिसको मनोगत चाहना र इच्छाभन्दा बाहिर वस्तुगत नियम यो प्रक्रियाले पनि समात्ने गर्दछ । अन्त्यमा, विप्लवसम्बन्धी निर्णय प्रधानमन्त्री केपी ओली सरकारको जिम्मेवारपूर्ण कदम हो । राष्ट्र र जनताले प्राप्त गरेको राजनितिक उपलब्धिको संरक्षण र देशलाई तीब्र गतिमा विकास र समृद्धिमा लान यो कदम अति आवश्यक छ । सबैलाई चेतना भया !
सेनाको आधुनिकीकरण
नेपाली सेनाले गएको सोमबार सेना दिवस मनायो। महाशिवरात्रि तथा सेना दिवसमा प्यारासुटको माध्यमबाट फ्रि–फल जम्प प्रदर्शनमा पूर्णबहादुर भण्डारी घाइते भए । सेनाले प्राविधिक कारणले दुर्घटना हुन गएको बताए । घटना सामान्य देखिएपनि प्रमुख अंगरक्षक मानिने नेपाली सेना अझै आधुनिकीकरण भएको छैन भन्ने कुरा देखाइदिएको छ यसले । दिवसकै दिन नेपाली सेना घाइते हुनु भनेको सेनाको आफ्नै कमजोरी हो । नेपाली सेनाले तत्कालीन सरकार र माओवादीबीच भएको समान्य द्वन्दबाहेक सन् १८१६ पछि कुनै युद्ध लडेको छैन । यसपछि भर्ती भएका नेपाली सेनालाई युद्धबारे कुनै ज्ञान छैन । अनुभव नभएको कुनैपनि कुरामा पोख्त ज्ञान हुँदैन । पछिल्लो समयमा अन्तर्राष्ट्रिय युद्धमा नेपाली सेना सामेल छैन । नेपाली सेनाले आफ्नो क्षमता र शक्ति प्रदर्शन गर्ने दिनमै नेपाली सेना आफैँ घाइते हुन भनेको सेनामाथि नै प्रश्न उठ्नु हो । नेपाली सेनाको अभिभारा अझै सशस्त्र प्रहरीले बहन गरेको छ । नेपाली सेनालाई जुन किसिमको तयारी अवस्थामा राखिनुपथ्र्यो, त्यो पनि गरिएको छैन । प्रेमबहादुर शाही नेपाली सेनालाई चुस्तदुरुस्त बनाई रक्षक अवस्थामा राखिनुपर्छ । सेनालाई पूर्ण सक्षम बनाउने विषयमा सरकार गम्भीर हुने गरेको छैन । सेनाका लागि आवश्यक पर्ने हतियारसहित आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण कुरा अभाव छ । त्यसमा न सरकारले ध्यान पु¥याउन सकेको छ न त सेना आफैँले त्यो पूरा गर्न सकेको छ । २०६२–०६३ को आन्दोलनपछि सांगठनिक अवस्था कमजोर छ । नागरिक, सेना र सरकारबीचको सम्बन्ध पनि सुदृढ भएजस्तो लाग्दैन । देशको शान्ति सुरक्षाका लागि सेनाले धेरै राम्रा काम गर्दै आएपनि अब सेनालाई संख्यात्मकरूपमा भन्दा पनि गुणात्मकरूपमा अघि बढाउनुपर्छ । सरकारले आपतकालीन अवस्थामा मात्र सेनालाई बाध्यताका रूपमा प्रयोग गर्ने र त्यसपछि कुनै चासो नदिने परिपाटी हटाउनुपर्छ । सेनालाई सरकारले मन लागीरूपमा प्रयोग गर्नुहुँदैन । सेनाको आफ्नै ऐनकानून भएपनि त्यो ऐन–कानूनअनुसार परिचालन हुन सकेको देखिन्न । त्यसो त सेनामाथि दिन–प्रतिदिन राजनीतिक हस्तक्षेप बढ्दै गएको पनि छ । देशमा पटक–पटक नेपाली सेना कति हुनुपर्छ भन्ने बहस हुन्छ । देशमा आएको शान्तिपछि नेपाली सेनाको संख्या घटाउने वा बढाउने भन्नेमा दुई मत छ । देशका लागि नेपाली सेना कति आवश्यक छ भन्ने कुराको निष्कर्ष निक्लिएको छैन । सरकारी हस्तक्षेपका कारण कतिपय घटनामा सेना त्यत्तिकै विवादमा तानिने गरेको छ । यस्तो कार्यले कसैको हित गर्दैन । न सेनाको हित हुन्छ न त राष्ट्रकै। त्यसैले नेपाली सेनालाई विवादबाट मुक्त राख्न सक्दा तथा ऊसँग भएको स्रोत र विज्ञताको फाइदा उठाउन सक्दामात्र मुलुक अनि मुलुकबासीको हित हुन सक्छ । उसै त सबैजसो क्षेत्रमा राजनीतिकरण हाबी भइरहेका बेला सेनामा पनि यो बढ्दै गयो भने त्यो हानिको विषय हुनेछ । त्यसैले सेनालाई सक्दो आधुनिकीकरण गरेर बलियो बनाउनुपर्छ भने उसको शक्तिलाई मुलुकले भरपुर सदुपयोग गर्न सक्नुपर्छ । कोषाध्यक्ष, नेपाल पत्रकार महासंघ, दैलेख
‘राष्ट्रपतिको अमेरिका भ्रमण बाह्य जगतमा नेपालको गरिमा बढाउन सफल’
शरच्चन्द्र भण्डारी, काठमाडौं । अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा नेपाललाई चिनाउन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको हालै सम्पन्न अमेरिका भ्रमण फलदायी भएको छ । महिलाको अवस्थासम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय आयोगको ६३ औँ अधिवेशनमा भाग लिने उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व गर्दै राष्ट्रपतिबाट शुक्रबार सम्पन्न अमेरिकाको चार दिवसीय भ्रमण बाह्य जगत्मा देशको गरिमा बढाउन सफल रह्यो । दश वर्ष लामो सशस्त्र द्वन्द्वको अन्त्य तथा त्यसपछि सफलतापूर्वक सम्पन्न शान्ति प्रक्रियालगायत नेपालको पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रम तथा संविधानसभाद्वारा निर्मित संविधान जारी भएपछि नेपालमा मानव अधिकार, महिला सशक्तीकरण र लैङ्गिक समानताका क्षेत्रमा भएका प्रगति तथा असल अभ्यास अन्तर्रा्ष्ट्रिय मञ्चमा प्रस्तुत गर्ने सन्दर्भमा राष्ट्रपतिको यो भ्रमण उपलब्धिमूलक भएको मान्नुपर्छ । नेपाल र संयुक्त राष्ट्रसङ्घबीचको सहयोग र सम्बन्ध थप सुदृढ र विस्तार गर्ने दिशामा पनि यो भ्रमण महत्वपूर्ण रह्यो । विश्वका अग्रणी महिला नेतृत्वसँगका भेटवार्ता तथा द्विपक्षीय सम्बन्धको विकास, महिला सशक्तीकरणका लागि अनुभव आदानप्रदान गर्ने र सहयोगका अन्य क्षेत्र विस्तार गर्ने अवसरका रुपमा समेत यो भ्रमणलाई फलदायी मान्न सकिन्छ । नेपालबाट राष्ट्राध्यक्षको तहमा सहभागिता भएको यो पहिलो परिघटनाले महिला तथा बालबालिकासम्बन्धी क्षेत्रमा पछिल्ला वर्षमा नेपालले गरेका महत्वपूर्ण उपलब्धिको राम्रो मूल्याङ्कन गर्दै नेपाललाई उच्चस्तरमा सहभागी हुन निमन्त्रणा प्राप्त हुनुलाई उपलब्धि ठान्नुपर्छ । भ्रमणका क्रममा भएका द्विपक्षीय एवं बहुपक्षीय भेटवार्ताबाट नेपालको आर्थिक–सामाजिक विकासका विभिन्न क्षेत्रमा मद्दत पुग्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । राष्ट्रपतिको भ्रमणबाट राष्ट्रसङ्घका उच्च अधिकारी, कूटनीतिक नियोगका पदाधिकारी, अमेरिकी सरकारका प्रतिनिधि, गैरआवासीय नेपाली, व्यापारिक समुदाय तथा नेपालका शुभचिन्तकसँगको भेटघाटले नेपालसँगको सम्बन्ध र परिचयलाई नवीकरण गर्ने सुअवसर प्राप्त भयो । न्यूयोर्क बसाईका क्रममा राष्ट्रपतिबाट भएका भेटवार्ताले दुईपक्षीय सम्बन्धलाई सुदृढ बनाउने विषयका अतिरिक्त जलवायु परिवर्तन, दिगो विकास, लैङ्गिक समानता र विश्वस्तरका साझा समस्या समाधानमा महिलाको भूमिकाका बारेमा छलफल गर्ने अवसर प्रदान गर्नुका साथै नेपालको राष्ट्रिय सङ्कल्प ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ का बारेमा बताउने अवसरमात्र प्राप्त भएन अपितु नेपालको आर्थिक विकास र समृद्धिका लागि प्राथमिकताका क्षेत्रबारे अवगत गराउन पनि सहज भयो । नेपाल र संयुक्त राष्ट्रसङ्घबीचको सहयोग र सम्बन्ध थप सुदृढ र विस्तार गर्ने दिशामा पनि यो भ्रमण महत्वपूर्ण रह्यो । विश्वका अग्रणी महिला नेतृत्वसँगका भेटवार्ता तथा द्विपक्षीय सम्बन्धको विकास, महिला सशक्तीकरणका लागि अनुभव आदानप्रदान गर्ने र सहयोगका अन्य क्षेत्र विस्तार गर्ने अवसरका रुपमा समेत यो भ्रमणलाई फलदायी मान्न सकिन्छ । नेपालबाट राष्ट्राध्यक्षको तहमा सहभागिता भएको यो पहिलो परिघटनाले महिला तथा बालबालिकासम्बन्धी क्षेत्रमा पछिल्ला वर्षमा नेपालले गरेका महत्वपूर्ण उपलब्धिको राम्रो मूल्याङ्कन गर्दै नेपाललाई उच्चस्तरमा सहभागी हुन निमन्त्रणा प्राप्त हुनुलाई उपलब्धि ठान्नुपर्छ । विश्वमा महिला राजनीतिक सहभागिताको क्षेत्रमा विगतमा हासिल गरिएको उपलब्धि गुम्दै गएको उल्लेख भएको परिप्रेक्षमा नेपालले महिला अधिकार, लैङ्गिक समानतालगायत मानवअधिकारका क्षेत्रमा गरेको उल्लेख्य उपलब्धि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसमक्ष प्रस्तुत गर्ने अवसर प्राप्त भएबाट मुलुकका बारेमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह भई देशको छवि बढाउन भ्रमणबाट टेवा पुगेको नकार्न सकिँदैन। लैङ्गिक समानता तथा न्यायका लागि आफूले गरेका राजनीतिक सङ्घर्षका बारेमा उल्लेख गर्दै नेपालको विकट गाउँबाट पहिलो महिला राष्ट्रपतिसम्मको यात्राका क्रममा आफूले भोगेका सामाजिक, राजनीतिक तथा व्यावहारिक चुनौतीको बारेमा स्पष्ट पार्नु, लैङ्गिक विभेद अप्राकृतिक भए पनि अपरिवर्तनीय नभएको अभिव्यक्ति दिएर समानता र लैङ्गिक विभेदको अन्त्यका लागि नेपालको दृढ प्रतिबद्धता प्रस्तुत हुनुले नेपालको गरिमा बढाएको छ । विश्वमा महिला राजनीतिक सहभागिताको क्षेत्रमा विगतमा हासिल गरिएको उपलब्धि गुम्दै गएको उल्लेख भएको परिप्रेक्षमा नेपालले महिला अधिकार, लैङ्गिक समानतालगायत मानवअधिकारका क्षेत्रमा गरेको उल्लेख्य उपलब्धि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसमक्ष प्रस्तुत गर्ने अवसर प्राप्त भएबाट मुलुकका बारेमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह भई देशको छवि बढाउन भ्रमणबाट टेवा पुगेको नकार्न सकिँदैन। लैङ्गिक समानताका लागि नेपालले गरेका प्रयास र त्यसबाट प्राप्त उपलब्धिका बारेमा प्रष्ट पार्नु तथा नेपालले सामना गर्नुपरेका चुनौतीका सन्दर्भमा महिला समानता तथा प्रतिनिधित्व बढाउन राजनीतिक संरचनागत परिवर्तनका लागि हस्तक्षेप गर्नुपर्ने धारणा व्यक्त गर्नुले नारी सशक्तीकरणको यात्रामा नेपाल इमानदारीका साथ अग्रसर भएको सन्देश अन्तर्राष्ट्रियस्तमा प्रवाह भएको छ । संवैधानिक, नीतिगत र कानूनी संरचनाको कारण छोटो समयमै महिला सहभागिता बढाउन सकिने नेपालको अनुभवले विश्वका अन्य देशका महिला नेत्रीलाई नेपाल उदाहरण बनेको छ । संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिव एन्टोनियो गुटेरससँग भेट, नेपालले शान्तिसेनामार्फत विश्वशान्ति र स्थायित्वमा गरेको योगदान, दिगो विकास र विश्व शान्ति स्थापनार्थ संयुक्त राष्ट्रसङ्घले हालै गरेका सुधारका काम तथा त्यसका प्राथमिकतामा छलफल, राष्ट्रसङ्घको सुधार, उच्च तहमा महिलाको समान सहभागिताको सुनिश्चितता जलवायु परिवर्तनका असर घटाउने तथा अनुकूलनका लागि अल्पविकसित राष्ट्रबाट अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग अभिवृद्धिमा नेपालको अभिमत राष्ट्रपतिबाट प्रस्तुत हुनु नेपालका निम्ति गौरवको विषय हो । रासस
नेपाल न चौकीदार आपूर्तिकर्ता हो न भारतको आज्ञाकारी
राजेश जोशी । यो वाक्यमा लुकेको अभिमान र घमण्डलाई हेर्नूस्- “चौकीदार त नेपालबाट पनि मगाउन सक्छौँ।” भारतको आम आदमी पार्टीकी विधायक अलका लाम्बाको यो ट्वीटमा समावेश ‘मगाउन सक्छौँ’ भन्ने कुरामा अलि ध्यान दिनूस् त। आवाज आउँछ – हामी मालिक हौँ, हामीसँग अथाह पैसा र शक्ति छ, हामी जहाँबाट पनि जे मगाउन सक्छौँ। नेपालबाट चौकीदारबाहेक हामी अरू के नै मगाउन सक्छौँ? हुन त साँझ भट्ठीमा रक्सीका लागि कुर्दै गरेका एउटा जँड्याहाले पनि यस्तो कुरा गर्छ, “रक्सी त म जति पनि मगाउन सक्छु। मलाई के को कमी छ र!” विवाद अलका लाम्बालाई थाहा पनि भएन कि प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीमाथि टिप्पणी गर्दै उनले नेपालीहरूबारे जे भनिन् त्यसले विवाद निम्त्याउन सक्छ। हिन्दीमा भाषिक अशुद्धतासहित उनले ट्वीट गरिन्, “प्रिय भारतवासीहरू, कृपया यसपटक प्रधानमन्त्री चुन्नुहोला, चौकीदार त हामी नेपालबाट पनि मगाउन सक्छौँ। नेपालका चौकीदार चोर हुँदैनन्।” लाम्बालाई लाग्छ कि भारतीयहरूले चौकीदारका लागि माग गर्नेछन्, ढोकैमा उभिएको नेपालले पालेले जस्तै शिर झुकाउनेछ र आगामी दिनमा भारतमा चौकीदारीका लागि नेपालीहरूको लाइन लाग्नेछ। उनले यो बिर्सिन् कि नेपाल एउटा स्वतन्त्र मुलुक हो। भारतजस्तो नेपाल कसैको दास भएन। ऊ भारत तथा चीनको बीचमा अवस्थित एउटा स्वतन्त्र देश हो र अलका लाम्बाका लागि नेपालले चौकीदारको आपूर्ति गर्दैन। अलका लाम्बा पढेलेखेकी हुन्। दिल्ली विश्वविद्यालय विद्यार्थी सङ्घकी अध्यक्ष रहिसकेकी छन्। तर उनले यो कुरा बुझ्नुपर्छ कि नेपालमा चौकीदार मात्रै हुँदैनन्। त्यहाँ सूचना प्रविधि व्यावसायिक, अर्थशास्त्री, वैज्ञानिक, कलाकार, सुन्दरी र सङ्गीतकार लगायत पनि हुन्छन्। त्यहाँ चौकीदार, सरसफाइ गर्ने मानिस, मजदुर, किसान र अरू मेहनती पनि हुन्छन् जस्तो कि भातरका दिल्ली, उत्तर प्रदेश, कर्नाटक वा केरलमा हुन्छन्। अलका लाम्बाले यो कुरा पनि बुझ्नुपर्छ कि नेपालीहरू ठिक त्यसरी नै रोजगारीका लागि अन्य मुलुक जान्छन् जसरी भारतका पञ्जाब, गुजरात, राजस्थान अथवा केरल राज्यका मानिसहरू ट्याक्सी चलाउन, सरसफाइ गर्न वा कलकारखानामा काम गर्नका लागि खाडी मुलुक, क्यानाडा, अमेरिका, ब्रिटेन, इटली अथवा फ्रान्ससम्म जान्छन्। लाम्बाको भनाइ यस्तो थियो कि मानौँ अमेरिकी राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पले यसरी भनेका हुन् – सरसफाइका लागि छिटो भारतीयहरूलाई मगाऊँ, न्यूयोर्क निकै फोहोर भएको छ। तर नेपाललाई आफ्नो बिर्ताजस्तै ठान्ने अलका लाम्बा एक्लै होइनन्। उनले आफ्नो गलती महसुस गरी ट्वीट त मेटाइन्, तर त्यसले त्यो मानसिकता मेटिँदैन जुन मानसिकताले नेपाललाई आफ्नो आज्ञाकारी ठान्छ। नेपालीहरूले यो कुरा राम्ररी बुझेका छन् कि नेपाललाई आफ्नो सम्पत्ति ठान्नेहरू भारतमा प्रशस्त छन्। गत महिना काठमाण्डूबाट दिल्ली जाँदै गरेको एयर इन्डियाको फ्लाइटमा मसँगै बसेका एक भारतीय यात्रीले जब बियर मागे तब एक परिचारिकाले मुस्कुराउँदै भनिन्, “सर, यो आन्तरिक उडान हो, यसमा हामी बियर दिँदैनौँ।” मैले ती कर्मचारीलाई सोध्न चाहेको थिएँ कि नेपालका लागि हुने उडानहरू कहिलेदेखि आन्तरिक उडान भए? कहिलेदेखि तपाईँहरूले नेपाललाई भारतमा समेटिसक्नुभयो? नेपाल कसैको बिर्ता होइन नेपाल एउटा स्वतन्त्र मुलुक हो, जहाँको छुट्टै संविधान, प्रधानमन्त्री, संसद् र सेना छ। तर एउटा स्वतन्त्र मुलुकबाट अर्को स्वतन्त्र मुलुकमा आइरहेको उडानलाई विमानकी कर्मचारीले यसरी आन्तरिक उडानका रूपमा लिइरहेकी थिइन्, जसरी आम आदमी पार्टीकी विधायक अलका लाम्बालाई लाग्छ कि “चौकीदार त हामी नेपालबाट मगाउन सक्छौँ।” नेपालको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा तैनाथ अध्यागमनका एक अधिकारी शायद त्यस्तै भारतीयको सामना गरिरहेका होलान् जसले ममाथि कटाक्ष गरे, “तपाईँको मुलुक ठूलो छ र तपाईँको जुङ्गा पनि ठूलै छ।” उनले शायद भन्न खोजेका होलान्, जसरी तिमीहरूको मुलुक ठूलो छ, त्यसैगरी तिमीहरूको अहङ्कार पनि ठूलै छ। नेपालीहरूलाई साँच्चै लाग्छ कि भारत ठूलो छ। त्यसैकारणले भारतीयहरूको अहङ्कार पनि ठूलै छ। भारतीयहरूलाई कैयौँपटक यो कुरा महसुस हुँदैन कि उनीहरूले नेपालबारे जे भनिरहेका हुन्छन् ती कुरा नेपालीले मन पराइरहेका हुँदैनन्। तर भारतीयहरूको प्रश्न हुने गर्छ – हामी त नेपाललाई आफ्नै ठान्छौँ तर पनि के समस्या छ? काठमाण्डू पुग्ने बित्तिकै मैले पनि उत्तर भारतीय शैलीमा त्यहाँका साथीहरूलाई भनेँ, नेपाल आफ्नो घरजस्तै लाग्छ। कुरा खस्न नपाउँदै एक नेपाली साथीले भने, “तपाईँका प्रधानमन्त्री मोदीले पनि यस्तै भन्छन्।” अनि मैले सम्झेँ प्रधानमन्त्री बनेपछि नरेन्द्र मोदीको पहिलो नेपाल भ्रमणका क्रममा नेपाली नागरिकले सडकछेउबाट हात मिलाउँदै उनको स्वागत गरेका थिए। तर तिनै नेपालीहरू अहिले मोदीको नाम आउनासाथ किन अनेकौँ प्रश्न गर्न थाल्छन्? लाम्बाले भनेका जस्ता वाक्यबाट नेपालीहरूलाई लाग्छ कि भारतीयहरूले नेपालको स्वतन्त्र अस्तित्वलाई स्वीकार्दैनन्, बरु नेपाललाई आफ्नो छत्रछायामा राख्न चाहन्छन्। नेपालीहरूलाई भारतको यस्तो माया कहिल्यै मन पर्दैन, बरु उनीहरूलाई त्यसमा ‘सांस्कृतिक विस्तारवाद’को गन्ध आउँछ। तीन महिनासम्म काठमाण्डूमा बसेर काम गर्दा र कैयौँ शहर अनि गाउँहरू डुल्ने क्रममा मैले कैयौँपटक यस्ता प्रश्नको सामना गर्नुपर्यो। बसमा, पसलमा, होटलमा, सडकमा कुराकानी गरिरहेका कैयौँले पटक पटक मलाई एउटै प्रश्न गरे – मोदीले हामीलाई रगतको आँसु किन रुवाए? नेपालका मानिसहरू खासगरी पहाडी क्षेत्रमा बस्नेहरू सन् २०१५ का ती दिनलाई बिर्सेका छैनन् जतिबेला मोदी सरकारले नेपालमा ‘अघोषित आर्थिक नाकाबन्दी’ गरेका थिए र मानिसहरूले पेट्रोल, डिजल, ग्यासजस्ता वस्तुका लागि तड्पिरहेका थिए। कैयौँ नेपालीहरू आफ्ना कार र मोटरसाइकललाई घरमै छाडेर साइकल किन्न बाध्य हुनुपरेको थियो। तर नेपालमाथि नाकाबन्दी गरिएको त्यो पहिलो पटक थिएन, त्यसअघि राजीव गान्धीले पनि गरेका थिए। नेपालको मकवानपुर जिल्लाको चित्लाङ्गबाट विद्यार्थीहरूलाई लिएर पोखरा पुगेका एक प्राध्यापकले मलाई सोधे – नाकाबन्दी गरेर मोदीले हामीलाई जानाजान चीनतर्फ धकेलिरहेका हुन्? र, मैले के जवाफ दिन सक्थेँ? (बीबीसी हिन्दी रेडियोका सम्पादक राजेश जोशीको बिबिसी हिन्दीमा प्रकाशित ब्लगको भावानुवाद हामीले बिबिसी नेपालीबाट साभार गरेका हौं।)
प्याव्सनमा कस्तो नेतृत्वको आवश्यकता छ ?
काठमाडौं, फागुन २४ । प्याब्सनका डोकोभरि नअटाउने मुद्दाहरु छदैंछन् । नेतृत्व नितिका लागि हो । नेपालको निजी शिक्षा क्षेत्र सधैंभरिको बाटोबाट हिँड्दै चुचुरोतर्फ उन्मुख छ । हामीलाई नेतृत्व हाम्रा नीतिहरुको वकालत गर्ने किसिमको चाहिएको छ । वकालत गर्नेमात्र होइन, तिनको औचित्यका बारेमा इतर पक्षहरुसँग संवाद गर्न सक्ने नेतृत्व चाहिएको छ । संवाद गर्न सक्नेमात्र होइन, प्रभावकारी संचार गर्न सक्ने नेतृत्व चाहिएको छ । प्रभावकारी संचारले मात्र पुगेन, उपयुक्त नेगोसिएसन गर्न सक्ने नेतृत्व चाहिएको छ । समाज र राज्यलाई वुझाउन परेको छ कि यो क्षेत्र किन आवश्यक छ । अहिले निजी क्षेत्रका विद्यालयहरुले सामना गर्नुपरेका समस्या के छन् ? नीतिगत अस्थिरता । नीतिगत धम्की । काम गर्ने मान्छेले ढुक्क भएर काम गर्न पाउनुपर्दछ । राज्यका जिम्मेवार पदाधिकारी प्वाक्क तिमिले व्यवस्थापन गरेको विद्यालय बन्द गर्दिन्छु भन्छन् । दावीका साथ पो भन्छन । आयोग बनाउँछन र त्यस्तै हल्ला पिटाउँछन् । केटाकेटीले भाडाकुटी खेले जस्तो हैन्, संस्थाहरु चलाउने कुरा । विद्यालय शिक्षामा विकसित भनिएका देशको पनि लगानी बढाउने चर्चा चलिरहेको छ । सरकारले शिक्षामा गरेको लगानी कम भयो । अप्रयाप्त छ । सरकारसँग गुणस्तरीय शिक्षाका लागि प्रयाप्त लगानी गर्न सक्ने स्रोत भएन । छुट्याएको स्रोतमा पनि अपचलन बढी भयो । सरकारी विद्यालयमा भष्टचार भएको भन्ने मेरो जिकिर होइन । अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले राष्टपतिलाई वुझाएको प्रतिवेदनको निष्कर्ष हो । यस्तो अवस्थामा निजी विद्यालय र निजी व्यवस्थापनसँगको प्रभावकारी समन्वयवाट मात्र राज्यको शिक्षाको गुणस्तर विकास गर्न सकिन्छ । एकाथरी मानिसहरु निजी क्षेत्रले विद्यालय शिक्षाको गुणस्तर कायम गर्ने भयो भनेर आत्तिएका छन् । यो नै अहिलेको मुख्य चुनौती हो । यसलाई चुनौतीलाई अझ स्पष्ट हुने गरी बताइदिनुस न । म तपाईलाई १, २ , ३ गरेरै भन्छु नि त । पहिलो कुरा त उच्च स्तरीय शिक्षा आयोगको प्रतिवेदनले निजी विद्यालयको महत्वलाई स्विकार्नुको सट्टा हामिलाई वदनाम करार गर्यो । यो आयोगको घटिया निष्कर्ष हो । आयोगले निजी विद्यालयका वारेमा जुन सिफारिस गर्यो, त्यो गलत छ । त्यसको सिफारिस पनि गलत छ । यस्ता उच्च स्तरीय आयोगले दिने प्रतिवेदन भोली झगडाको विउ वन्न सक्छन् । उत्ताउला र पपुलिष्ट अनि रोमान्टिक समाजवादी कुरा आयोगले गर्न हुदैन थियो । यो प्रतिवेदनलाई मन्त्रिपरिषदले पास गर्न वाँकी छ । व्यवाहारिक हुने हिसावले पास गरोस । हाम्रो भद्र आग्रह छ । दोस्रो कुरा, संघीय शिक्षा ऐन । ४७ वर्ष पछि नेपालमा शिक्षाको नँया ऐन आउँदैछ । यो ऐन आफैंमा माउ ऐन हो । यसका आधारमा ७ वटै प्रदेशले प्रादेशिक शिक्षा ऐन वनाउनेछन् । ७५३ वटा स्थानीय पालिकाले स्थानीय शिक्षा ऐन वनाउनेछन् । यो ऐनले अरु १० वटा जति चालु ऐनलाई प्रतिस्थापन गरि एकिकृत ऐनको रुपमा आउँदैछ । यो दुरगामी महत्वको ऐनमा राज्यलाई हित हुने, निजी विद्यालयमार्फत गुणस्तरीय शिक्षाको वाटो सहज हुने कल्पना र दुरदृष्टि वन्न जरुरी छ । कतै यसमा रोमान्टिक समाजवादीहरु हावि भएर अव्यवाहारिक ऐन आउने पो हो कि भन्ने चिन्ता छ । तेस्रो कुरा, सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमको हो । योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षा योजना अहिले सवै रोजगारदाताहरुका लागि चुनौती वनेको छ । त्यस्तो कार्यक्रममा रोजगारदाताले दिने भनिएको योगदानले शुल्कको चाप वढाउने छ । यसले शिक्षालाई मँहगो वनाउने छ । यसका विकल्पका वारेमा छलफल गर्नुपर्ने छ । चौथो, अनिवार्य तथा निशुल्क शिक्षा सम्वन्धी ऐनले तोकेको छात्रवृत्तिको दरहरुले पनि निजी विद्यालयको शुल्क वढाउने दिशामा दवाव सृजना गरेको छ । आज निजी विद्यालयको शिक्षामा नागरिकको सहज पँहुचका लागि राज्यले निति ल्याउनुपर्ने वेला आएको छ । यसका लागि लागत घटाउने कार्यक्रम ल्याउन आवश्यक छ । लौ लागत घटाउने कुरा नल्याए पनि लागत वढ्ने कुरा त ल्याउन भएन नी । तर, सरकार उल्टो बाटो हिडिरहेको छ । यस्ता अनेक चुनौती छन् । गुणस्तर र विद्यार्थीको सिकाई प्रक्रिया अनि विकासका लागि गरिने कामका वारेमा त हामीलाई सोच्नै दिएन सरकारले । खाली अल्मल्याउने, धम्क्याउने काममात्र भयो । सरकारले यो पाराले चल्न भएन । शैली बदल्न आवश्यक छ। प्याब्सनको आफ्नो भवन वनाउने तर्फ तपाईहरुको ध्यान किन नगएको हो ? संगठनको मुद्धा प्रमुख विषय हो । अहिले हामीसँग इस्यु नैं यति बढी भए कि हामीले मुद्दामा नैं केन्द्रीत हुनुपर्ने अवस्था चर्को रह्यो। भवन पनि उत्तिकै आवश्यक हो । तर, प्राथमिकतामा अलि पछि परेकै हो । विगतमा हाम्रो संगठनले आन्तरिक व्यवस्थापन र आर्थिक प्रणालीलाई सुदृढिकरणमा कम ध्यान दियौं कि भन्ने हामीलाई लागेकै छ । आउँदा दिनहरुमा आर्थिक प्रणाली र स्रोत परिचालन हाम्रो उच्च प्राथमिकतामा पर्ने नैं छ । मेरो उम्मेदवारी पनि यसैको परिणाम हो । देशभरिका निजी विद्यालयको समृद्धिका लागि कस्तो ढंगले राज्यले योजना ल्याउनुपर्दछ ? तपाईको प्रश्नलाई अलि फरकढंगले लिने अनुमति दिनुस् । राज्यले निजी विद्यालयहरुको समृद्धिका लागि योजना बनाउन आवश्यक छैन् । राज्यले देशको समग्र शिक्षा व्यवस्थापनका लागि प्रभावकारी शिक्षण संस्था तथा तिनको व्यवस्थापकीय प्रणालीका वारेमा सोचोस् । त्यो चरणमा इमान्दार भएर राज्यले उपलव्ध यथार्थलाई समिक्षा गर्ने हो भने निजी विद्यालयको योगदान, महत्व र संभावना थाहा पाउने छ । उपयोगी प्रणालीलाई राज्यले प्रयोग गरोस । त्यो प्रणाली निजी शिक्षा क्षेत्र नैं हो । राज्यको वृहत्तर शिक्षा हितका लागि निजी विद्यालयले दरिलो योगदान गर्न सक्ने कुरा प्रमाणित नैं तथ्य हो । त्यसो भएको कारणले निजी शिक्षाको क्षेत्रलाई राज्यले वुद्धिमताका साथ उपयोग गरोस् । राष्ट समृद्ध हुन्छ । निजी शिक्षा क्षेत्र, तपाई, म, हाम्रा नानीबाबु, हाम्रो भविष्य सवै समृद्ध हुन्छ । त्यतातिर सोचौं ।
बहस: यी हुन् भेनेजुएलामा नेकपाले बोल्नैपर्ने कारणहरु
पछिल्लो समय विश्व परिवेशमा निकै चर्चामा रहेको भेनेजुयलाको संकट र अमेरिकी भूमिकामा नेपाल सरकार, राजनीतिक दल र नेताहरुबीच मतभेद बढिरहेको छ । यसलाई भेनेजुयला प्रकरणकै रुपमा विकास गरेर चिया पसलदेखि सरकारी अड्डासम्म पक्ष र विपक्षमा चर्काचर्की तथा बहस भइरहेका छन् । यसै सन्दर्भमा भेनेजुयलामा अमेरिकाको हस्तक्षेपकारी भूमिका र त्यसमा नेपालमा भइरहेका बहसलाई समेटेर यो आलेख तयार पारिएको छ । तिलक राज भण्डारी भेनेजुयला संकटको पृष्ठभूमी भेनेजुयलामा सन् १९२२ मा तेलखानी पत्ता लागेको थियो । सन् १९४० सम्म भेनेजुयला तेल उत्पादन गर्ने संसारको तेस्रो मुलुकको रुपमा स्थापित भयो । तेल प्रशोधनमा सुरूदेखि नै अमेरिकी कम्पनीहरू संलग्न थिए । अमेरिकाले नै भेनेजुयलाको सबैभन्दा धेरै तेल खरिद गर्दै आइरहेको थियो । तत्कालिन शितयुद्ध, तेल र व्यापारका कारणले अमेरिका र भेनेजुयलाको सम्बन्ध मित्रवत् नै रह्यो । शित युद्धको उत्कर्ष मानिएको सन् १९६२ को क्युबा मिसाइल संकटमा भेनेजुयलाले अमेरिकालाई साथ दियो । भेनेजुयलाको अर्थतन्त्र तेल व्यापारमा नै निर्भर हुन थाल्यो । अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय तथा छिमेकीसंगको कुटनीतिक सम्वन्धसमेत तेलको कारोबारले निर्धारण गर्न थाल्यो । हजारौं अमेरिकी नागरिकले आफ्नो परिवार नै लिएर तेलखानीमा काम गर्न र व्यापार गर्न भेनेजुयला बसाइ सरे । धेरैजसो तेल प्रशोधन गर्ने कम्पनीहरु अमेरिकी थिए । तेलको व्यापारका कारणले अमेरिकी मुलका नागरिक र सीमित भेनेजुयलाका नागरिक धनी हुँदै जाने र अधिकांश भेनेजुयलाका नागरिकमा गरिबी कायमै रहन थालेपछि अमेरिकी प्रभावका विरुद्धमा विस्तारै भेनेजुयलामा जनमत बढ्दै जान थाल्यो । अमेरिका र भेनेजुयला दुवै पर्ख र हेरको नीतिमा अगाडी बढे । तर, यो नीति धेरै दिन टिक्न सकेन । भेनेजुयलाको तेल र खनिज पदार्थ लगायतको आर्थिक श्रोत दोहन गर्न अमेरिकी साम्राज्यका लागि समाजवादी नेता चाभेज प्रतिकुल देखिएपछि अमेरिकी शासकले भेनेजुयलाभित्रै चाभेजको विकल्प खोज्न चलखेल थाले । यहि अन्तरविरोध भेनेजुयलाको राजनीतिक अन्तरविरोधमा अभिव्यक्त हुन पुग्यो । एकातर्फ अमेरिकी समर्थक राजनीतिक समूह धनी हुँदै गयो भने अर्काेतर्फ आम नागरिकमा गरिबी बढ्दै जान थाल्यो । त्यसपछि सडकमा अमेरिकी प्रभावको पक्ष र विपक्षमा प्रदर्शनहरु हुन थाले । सन् १९९८ मा सम्पन्न राष्ट्रपति निर्वाचनमा ह्युगो चाभेज अत्यधिक बहुमतले निर्वाचित भए । समाजवादी नेता चाभेज भेनेजुयलाको नेतृत्वमा आएको कुरा अमेरिकालाई चित्त बुझेन । तत्काल स्वागत गर्न बाध्य भए पनि भित्रभित्रै पर्ख र हेरको नीतिमा अमेरिका थियो । उक्त अमेरिकी रणनीति बुझेका चाभेजले पनि आफूलाई सुरूमा अमेरिका विरोधी देखाउन चाहेनन् । अमेरिका र भेनेजुयला दुवै पर्ख र हेरको नीतिमा अगाडी बढे । तर, यो नीति धेरै दिन टिक्न सकेन । भेनेजुयलाको तेल र खनिज पदार्थ लगायतको आर्थिक श्रोत दोहन गर्न अमेरिकी साम्राज्यका लागि समाजवादी नेता चाभेज प्रतिकुल देखिएपछि अमेरिकी शासकले भेनेजुयलाभित्रै चाभेजको विकल्प खोज्न चलखेल थाले । यसकै श्रृंखलाको रुपमा अमेरीकी गुरु योजनामा नै सन् २००२ मा चाभेज विरूद्धको सैनिक “कू” ले दुई देशको अन्तरविरोध आमनेसामने पुर्यायो । नाकाबन्दी भोगिरहेकै समयमा सन् २०१४ मा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य घटेपछि भेनेजुयला गम्भीर आर्थिक संकटमा पुग्यो । अहिले पनि खाद्यान्न, औषधिलागायतका अत्यावश्यक वस्तुहरुको अभावमा भेनेजुयलाका नागरिक छटपटाइरहेका छन् । अमेरिकी गुरुयोजनामा गराइएको उक्त सैनिक “कु” दुई दिन भन्दा बढी टिक्न सकेन । चाभेजको समर्थनमा व्यापक प्रदर्शन भएपछि दुई दिनमा सत्ता फर्काउन सेना वाध्य भयो । चाभेजलाई हत्याउने अमेरिकी योजना असफल मात्रै भएन उक्त परिघटनाले चाभेजलाई अमेरिकी साम्राज्यवादविरुद्ध खरो रुपमा उत्रने बल प्रदान गर्यो । सन् २००७ मा ओरिनिको डेल्टाको तेलखानीहरू सरकारले नियन्त्रणमा लियो । त्यसपछि दुई अमेरिकी तेल कम्पनीलाई कब्जा गरेर तेल खानीहरुलाई राष्ट्रियकरण गरियो । भेनेजुयलाको यस कदमप्रति अमेरिकी शासक निकै आक्रोशित बने । क्यान्सरपीडित चाभेजको सन् २०१३ मा मृत्यु भएपछि निकोलस माडुरोले सत्ता सम्हाले । अमेरिकाले माडुरो र उनको सरकारमाथि नाकाबन्दी लगायो । नाकाबन्दी भोगिरहेकै समयमा सन् २०१४ मा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य घटेपछि भेनेजुयला गम्भीर आर्थिक संकटमा पुग्यो । अहिले पनि खाद्यान्न, औषधिलागायतका अत्यावश्यक वस्तुहरुको अभावमा भेनेजुयलाका नागरिक छटपटाइरहेका छन् । राष्ट्रपति माडुरोको वैधानिकतामाथि प्रश्न गर्दै सैनिक “कु”गर्न आह्वान गरे । तर सेनाले एक ढिक्का भएर निर्वाचित राष्ट्रपति माडुरोप्रति बफादार रहेको जनायो । राजधानी काराकसमा भएको जनवरी २१ को प्रदर्शनलाई सम्बोधन गर्दै राष्ट्रपति माडुरोले भने, ‘डोनाल्ड ट्रम्प र उनका पिछलग्गु मलाई सत्ताच्युत गराउन चाहन्छन् र यो देशलाई अर्को भियतनाम बनाउन चाहन्छन ।’ भेनेजुयला सरकारले उक्त संकटको दोष अमेरिकी साम्राज्यवादको नाकाबन्दीमाथि लगाइरहेको छ भने अमेरिकाले उक्त संकटको दोष दुई दशक लामो सत्तामा रहेका समाजवादी नेता चाभेज र माडुरोलाई थोपरेर भेनेजुयलामा आफ्नो अनुकुल सरकार निर्माण गर्ने हस्तक्षेपकारी नीति अघि सारेको देखिन्छ । भेनेजुयलाको पछिल्लो प्रकरण पछिल्लो परिघटनामा मे २०, २०१८ मा भेनेजुयलामा राष्ट्रपतीय निर्वाचन सम्पन्न भयो । अमेरिकी समर्थन प्राप्त विपक्षीले उक्त निर्वाचनमा भाग लिएनन् । निर्वाचनमा १६ राजनीतिक दल र ४६ प्रतिशत मतदाता सहभागी भए । माडुरो ६८ प्रतिशत मत प्राप्त गरेर विजयी भए उनका निकटतम् प्रतिद्वन्दीले २१ प्रतिशत मत प्राप्त गरे । झन्डै दुई सय अन्तर्राष्ट्रिय पर्यवेक्षकको निगरानीमा सम्पन्न निर्वाचनमा अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति जिम्मी कार्टर पनि सहभागी थिए । उनले निर्वाचन शान्तीपूर्ण र निस्पक्ष भएको प्रतिक्रिया दिए । तर, सोही निर्वाचनलाई ‘द अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकन स्टेट्स’(ओएएस)ले अवैधानिक घोषणा गर्यो । अमेरिकास्थित नेपाली दूतावाससंग अमेरिकाले सरकारको आधिकारिका धारण माग गरेर नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र पार्टी अध्यक्ष प्रचण्डबीच अन्तरविरोध सिर्जना गर्ने रणनीति लिएको देखिन्छ । यसैबीच, यही जनवरी १५ मा भेनेजुयलाको संसद्का अध्यक्ष गुइदोले संसद्को पहिलो बैठकमा आफू विपक्षी दलको प्रमुख नेता भएको दाबी गरे । राष्ट्रपति माडुरोको वैधानिकतामाथि प्रश्न गर्दै सैनिक “कु”गर्न आह्वान गरे । तर सेनाले एक ढिक्का भएर निर्वाचित राष्ट्रपति माडुरोप्रति बफादार रहेको जनायो । राजधानी काराकसमा भएको जनवरी २१ को प्रदर्शनलाई सम्बोधन गर्दै राष्ट्रपति माडुरोले भने, ‘डोनाल्ड ट्रम्प र उनका पिछलग्गु मलाई सत्ताच्युत गराउन चाहन्छन् र यो देशलाई अर्को भियतनाम बनाउन चाहन्छन ।’ त्यसपछि अमेरिका सिधा हस्तक्षेपमा उत्रियो । जनवरी २३ मा गुइदोले आफूलाई अन्तरिम राष्ट्रपति घोषणा गरे । त्यसको लगत्तै अमेरिका, क्यानडा, पेरु, ब्राजिल, अर्जे्न्टीना र कोलम्बियालगायतका देशले गुइदोलाई समर्थन गरेर आफ्नो पूर्वयोजना उजागर गरे । प्रमुख प्रतिपक्ष कांग्रेसले नेपाललाई सहयोग गर्दैआइरहेको अमेरिकाविरुद्धमा विज्ञप्ती निकालेर सरकार र सत्तासिन पार्टीले अधिनायकवादलाई प्रशय दिएको धारण सार्वजनिक गर्यो । त्यसपछि आजको दिनसम्म आइपुग्दा भेनेजुयला प्रकरणमा नेपालका वौद्धिक जमात, मिडिया, राजनीतिक विश्लेषकसमेत ध्रुवीकृत भएका छन् । जर्मनी–फ्रान्सको अधिपत्य रहेको युरोपेली युनियनले पनि ट्रम्पलाई साथ दियो । त्यसलगत्तै रुस, चीन, भारत, टर्की लगायत देश भेनेजुयलामा बाह्य हस्तक्षेप हुन नहुने भन्दै माडुरोको पक्षमा उभिएपछि विश्व दुई ध्रुवमा विभाजित भयो । देशहरु मात्र होइन राजनीतिक दल, नेता, राजनीतिक तथा कुटनीतिक विश्लेषक, लेखक, पत्रकार पनि पक्ष र विपक्षमा धारणा सार्वजनिक गर्दै विभाजित हुने क्रम जारी रह्यो । नेपालमा कसरी प्रवेश गर्याे भेनेजुयला प्रकरण ? यसैबीच २५ जनवरी २०१९ मा नेकपा अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) ले भेनेजुयलाको समस्या उसको आन्तरिक मामला भएकाले त्यहाँका जनताले नै सामाधान गर्नुपर्ने र कुनै पनि वाह्य शक्ति केन्द्रहरुले हस्तक्षेप गर्न नहुने धारण समेटिएको विज्ञप्ती सार्वजनिक गरे । यससँगै नेपाली राजनीतिमा भेनेजुयला संकट प्रवेश गर्यो । त्यसपछि अमेरिकास्थित नेपाली दूतावाससंग अमेरिकाले सरकारको आधिकारिका धारण माग गरेर नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र पार्टी अध्यक्ष प्रचण्डबीच अन्तरविरोध सिर्जना गर्ने रणनीति लिएको देखिन्छ । नेकपाको सचिवालय बैठकले प्रचण्डको विज्ञप्तीलाई सदर गर्दै पार्टीको आधिकारिक धारणा सार्वजनिक गरिसकेपछि र सरकारको तर्फबाट परराष्ट्र मन्त्रालयले धारणा सार्वजनिक गरिसकेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले प्रचण्डको विज्ञप्तीलाई चिप्लिएको संकेत गरेपछि पार्टीका दुई अध्यक्षबीचको मतभिन्नता सार्वजनिक भएको छ । सत्तासिन पार्टी र सरकारको नेतृत्वमा नै भेनेजुयला संकटका विषयमा देखिएको सुसुप्त अन्तरलाई मध्यनजर गर्दै परराष्ट्र मन्त्रालयले प्रचण्डकै विज्ञप्तीलाई कुटनीतिक भाषामा सार्वजनिक गर्यो । लगत्तै प्रमुख प्रतिपक्ष कांग्रेसले नेपाललाई सहयोग गर्दैआइरहेको अमेरिकाविरुद्धमा विज्ञप्ती निकालेर सरकार र सत्तासिन पार्टीले अधिनायकवादलाई प्रशय दिएको धारण सार्वजनिक गर्यो । त्यसपछि आजको दिनसम्म आइपुग्दा भेनेजुयला प्रकरणमा नेपालका वौद्धिक जमात, मिडिया, राजनीतिक विश्लेषकसमेत ध्रुवीकृत भएका छन् । एकातर्फ नेपाललाई ऋण, अनुदान र सहयोग गर्ने अमेरिकाविरुद्ध बोलेर सरकार र नेकपाले भेनेजुयलाको अधिनायकवादी सरकारलाई प्रसय दिने काम गरेको भन्दै प्रतिपक्ष दल लगायतले विरोध गरिरहेका छन् । अर्काेतर्फ सरकार र नेकपाले भेनेजुयलाको आन्तरिक मामिलामा अमेरिकाले हस्तक्षेप गर्न नहुनेमा दृढता व्यक्त गर्दै आइरहेका छन् । अमेरिकी साम्रज्यवाद नेतृत्वको वाह्य हस्तक्षेपबाट होइन कि भेनेजुयलाका सार्वभौम जनताले स्वविवेक प्रयोगमार्फत गर्नुपर्छ । त्यसमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको सहयोगलाई पनि नकार्न भने सकिदैन । तर, सहयोग कदापी हस्तक्षेपकारी भने होइन । जसरी जतिसुकै उदार प्रजातन्त्रको पैरवी गरे तापनि अमेरिकाले झैं निर्वाचित राष्ट्रपति माडुरोलाई अबैध र स्वघोषित गुइदोलाई बैध राष्ट्रपति भन्न सकिदैन । यो परिघटनामा नेकपाको नेतृत्वमा देखिएको मत भिन्नता सबैभन्दा अर्थपूर्ण मानिएको छ । नेकपाको सचिवालय बैठकले प्रचण्डको विज्ञप्तीलाई सदर गर्दै पार्टीको आधिकारिक धारणा सार्वजनिक गरिसकेपछि र सरकारको तर्फबाट परराष्ट्र मन्त्रालयले धारणा सार्वजनिक गरिसकेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले प्रचण्डको विज्ञप्तीलाई चिप्लिएको संकेत गरेपछि पार्टीका दुई अध्यक्षबीचको मतभिन्नता सार्वजनिक भएको छ । जवाफमा प्रचण्डले पार्टी र सरकारले आधिकारिका धारणा सार्वजनिक भएपछि व्यक्तिगत टिप्पणीको कुनै अर्थ नहुने बताएका छन् । कम्युनिष्ट पार्टी र कम्युनिष्ट नेतृत्वको सरकारका हैसियतले विश्वका जुनसुकै मुलुक र नागरिकको राष्ट्रियता र सार्वभौम सत्ताको पक्षमा वकालत गर्नु र साम्राज्यवादी तथा विस्तारवादी हस्तक्षेपका विरुद्ध झण्डा उठाईरहन जरुरी छ । यी परिघटनालाई सरसर्ती नियाल्दा के भन्न सकिन्छ भने भेनेजुयलाको तेल र खनिजमाथि अमेरिकाले लगाउँदै आएको गिद्धेनजर र भेनेजुयलामा ह्युगो चाभेज र निकोलस माडुरोले गर्न खोजेको सामाजवादी सत्ताको अभ्यास नै भेनेजुयला संकटको प्रमुख कारण हो । यसको सामाधान अमेरिकी साम्रज्यवाद नेतृत्वको वाह्य हस्तक्षेपबाट होइन कि भेनेजुयलाका सार्वभौम जनताले स्वविवेक प्रयोगमार्फत गर्नुपर्छ । त्यसमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको सहयोगलाई पनि नकार्न भने सकिदैन । तर, सहयोग कदापी हस्तक्षेपकारी भने होइन । जसरी जतिसुकै उदार प्रजातन्त्रको पैरवी गरे तापनि अमेरिकाले झैं निर्वाचित राष्ट्रपति माडुरोलाई अबैध र स्वघोषित गुइदोलाई बैध राष्ट्रपति भन्न सकिदैन । ठीक त्यसरी नै जतिसुकै अमेरिकी ऋण, अनुदान र सहयोगको वकालत गरे तापनि भेनेजुयलाका जनताको सार्वभौमसत्ता र राष्ट्रियताकोे दोहन हुनेगरी अमेरिकी साम्राज्यवाद लगायतको वाह्य शक्तिद्वारा भेनेजुयलामा भइरहेको नाकाबन्दी र हस्तक्षेपलाई बैध मान्न सकिदैन ।पश्चिमा उदार प्रजातन्त्रको अभ्यास गर्ने कि समाजवादी सत्ताको अभ्यास गर्ने ? यो भेनेजुयलाको आन्तरिक मामिला हो । जुनसुकै बहानामा भेनेजुयलाको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप र बल प्रयोग गर्ने विषय स्वतन्त्र मुलुक र सार्वभौम नागरिकको लागि सह्य विषय हुन सक्दैन । अझ नेकपा साचिक्कै कम्युनिष्ट पार्टी नै हो भने भनेजुयला संकटमा मात्र होइन विश्वभरका उत्पीडित राष्ट्र र जनताको पक्षमा तथा सबै प्रकारका साम्राज्यवादी हस्तक्षेपविरुद्ध दृढतापूर्वक उभिन जरुरी छ । कम्युनिष्ट पार्टी र कम्युनिष्ट नेतृत्वको सरकारका हैसियतले विश्वका जुनसुकै मुलुक र नागरिकको राष्ट्रियता र सार्वभौम सत्ताको पक्षमा वकालत गर्नु र साम्राज्यवादी तथा विस्तारवादी हस्तक्षेपका विरुद्ध झण्डा उठाईरहन जरुरी छ । अन्यथा कम्युनिष्ट पार्टीको नाम, सिद्धान्त र समाजवादी यात्राको उपहास मात्र हुन नपुग्ला भन्न सकिदैन । (लेखक अखिल क्रान्तिकारीका केन्द्रीय उपाध्यक्ष हुन्)
रबि लामिछानेका अन्धभक्त ‘कलियुग’ का नवदास हुन् !
समर्पण भट्टराई । ‘जीवनभर दलालहरुको दास भएर बाँच्ने कि उन्मुक्तिको संसारमा पनि ज्यूने ?’ अब छातीमा हात राखेर सोच्ने बेला भयो । समाजमा भएका हुने गरेका अन्याय अत्याचार शोषण दमन बलात्कार भ्रष्टाचार महङ्गी मानव बेचविखन ठगी लूटको विरुद्धमा आएका आवाजलाई म सम्मान गर्छु । विगत लामो समयदेखि नै यी समस्याको अन्त्यको निम्ति मुक्ति र मृत्युको सपथ खाएर मृत्यु पत्रमा यातनाका हरेक दस्तावेजमा समेत हस्ताक्षर गरेर निरन्तर संघर्ष गरिरहेको मान्छे हुँ म । कुनै हनुमानहरुले व्याख्या गरेको जस्तो अमुक मान्छे म हुँदै होइन । हो जनताको राज्य व्यवस्था प्राप्त गर्न सजिलो छैन । टेलिभिजनको पर्दाबाट बान्की मिलाएर भट्टायर पनि प्राप्त हुँदैन । यसकाे लागि निर्मम र कठिन संघर्ष गर्न आवश्यक पर्छ । मुख्य कुरा केहो भने देशमा हुने अन्याय अत्याचारको समाधान एउटा व्यक्तिले निहित स्वार्थको लागि अर्थात डलरको खेतीका लागि टेलिभिजनको पर्दामा बान्की मिलाएर भन्दैमा समाधान वा अन्त्य हुन सक्छ भन्नु कलियुगका अन्धभक्तहरुको दास मानसिकता मात्रै हुन् । त्यो असम्भव छ । यस्तो समस्याको समाधान राज्य व्यवस्था बाटै खोजिनु पर्छ । त्यसैले यस्को समाधान वा अन्त्य पनि राज्य व्यवस्था नै हो । यसो भनिरहदा के अहिले तत्कालीन राज्य व्यवस्थाबाट यो संभावना छ त ? अहँ सम्भव छैन । मुख्य कुरा केहो भने देशमा हुने अन्याय अत्याचारको समाधान एउटा व्यक्तिले निहित स्वार्थको लागि अर्थात डलरको खेतीका लागि टेलिभिजनको पर्दामा बान्की मिलाएर भन्दैमा समाधान वा अन्त्य हुन सक्छ भन्नु कलियुगका अन्धभक्तहरुको दास मानसिकता मात्रै हुन् । त्यो असम्भव छ । यो राज्य व्यवस्था भ्रष्ट, दलाल, हत्यारा, बलात्कारी, घुसखोरी, कमिसन खोरलगायत विदेशीहरुको इच्छा र चाहना मुताविक संचालन भएको छ । तसर्थ यी तमाम समस्याको समाधान वा अन्त्य फेरिएको जनताको राज्य व्यवस्थामा मात्रै सम्भव छ । जनताको राज्य व्यवस्था चाहिँ कसरी प्राप्त हुन्छ या गर्न सकिन्छ भन्ने प्रश्नको उत्तर खोज्न भने जायज हुन्छ । हो जनताको राज्य व्यवस्था प्राप्त गर्न सजिलो छैन । टेलिभिजनको पर्दाबाट बान्की मिलाएर भट्टायर पनि प्राप्त हुँदैन । यसकाे लागि निर्मम र कठिन संघर्ष गर्न आवश्यक पर्छ । किन भने नैतिकता इमान र निष्ठा बेचेर राज्य संचालन गर्नेहरुलाई टेलिभिजनको पर्दाबाट कराएको आदर्शले छुनेवाला छैन । उनको घैटोमा घाम लाग्ने वाला पनि छैन । खोक्रो आदर्श छाँटेर परिवर्तनका गित गाउँदैमा अन्धभक्तहरुको सुदिन कहिलै आउने छैन । जनताले आफ्नो राज्य ब्यबस्था सजिलै मागेर, शासकले दिएको कतै इतिहास पनि छैन । त्यसैले खोस्नुको बिकल्प नरहेको हो । जसरि दलालहरुले आफ्नु लूटको स्वर्ग बचाउन बन्दुकको प्रयोग गर्छन् र त्यसैगरि सत्ता खोस्नेहरुले पनि बन्दुक समाउन बाध्य हुन्छन । नैतिकता इमान र निष्ठा बेचेर राज्य संचालन गर्नेहरुलाई टेलिभिजनको पर्दाबाट कराएको आदर्शले छुनेवाला छैन । उनको घैटोमा घाम लाग्ने वाला पनि छैन । खोक्रो आदर्श छाँटेर परिवर्तनका गित गाउँदैमा अन्धभक्तहरुको सुदिन कहिलै आउने छैन । न्यायप्रेमी परिवर्तनकारी मुक्तिकामी युवाहरुले एउटा टेलिभिजनमा आदर्श छाँट्ने अमुक पात्रलाई भगवान् मान्दै, यो उर्वर र ऊर्जाशिल जीवनको समयलाई खर्चनु भनेको दास मानसिकताको पराकाष्ठा हो । त्यसैले दास मानसिकताबाट टाढा रहन सबैलाई अपिल गर्दछु । किसान, मजदुर, शिक्षक, विध्यार्थी, बुद्धिजीवी, श्रमजीवी, कलमजिवी, मजदुरहरु उत्पीडित वर्ग जाती क्षेत्र सबै न्यायको निम्ति एक पटक यो बेथिति बोकेको ब्यबस्था बदल्न एकजुट भएर संघर्षको मोर्चामा उभिउ । भ्रष्टदलाल कमिसनखोर बलात्कारि हत्याराहरुलाइ जनताको अदालतमा कठालो समाएर उचित सजाए दिनुपर्छ । न्यायप्रेमी परिवर्तनकारी मुक्तिकामी युवाहरुले एउटा टेलिभिजनमा आदर्श छाँट्ने अमुक पात्रलाई भगवान् मान्दै, यो उर्वर र ऊर्जाशिल जीवनको समयलाई खर्चनु भनेको दास मानसिकताको पराकाष्ठा हो । राष्ट्रघाती दलाल विदेशी एजेन्टलाई यो देशबाट लखेट्नुपर्छ । हाम्रो सिमाना झण्डा गाडेर काडेतार लगाउनु पर्छ । तपाईं हामी एकजुट भएर, यो महासागर र महान अभियानमा लागौ । यसरी मात्रै हाम्रो वास्तविक मुक्ती, न्याय स्वतन्त्रता सम्भव छ, बाँकी सबै भ्रम हुन् । सचेत युवाहरुले छातीमा हात राखेर सोच्ने बेला हो यो जीवन भर यसरी नै दलालहरुको दास हुने कि मुक्तिको यात्रामा बलिदान दिन तयार हुने ? यो युवाहरुको हातमा छ । (यी लेखका नीजि विचार हुन्) रंगपाटीबाट साभार
माओवादः मार्क्सवादको विकासमा के नयाँ प्रयोग गरेका थिए त माओले ?
माओवाद के हो ? कमरेड माओत्सेतुङ चीनीया कम्युनिष्ट पार्टी शिक्षाध्यक्ष र विश्व र्सवहारा वर्गका महान नेता हुनुहुन्छ । कमरेड माओको जन्म सन् १८९३ डिसेम्बर २६ मा चीनको हुनान प्रान्तको श्याङ्तान जिल्लाको शाओशान गाउँमा भएको थियो र मृत्यु सन् १९७६ सेप्टेम्बर ९ मा ८३ वर्षो उमेरमा भएको थियो । सन् १९१७ अक्टुबर २५ को महान् रुसी अक्टुबर समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न भए पश्चात चीनमा मार्क्सवादको प्रवेश भएको थियो र सन् १९२१ जुलाइमा चीनिया कम्युनिष्ट पार्टीे स्थापना भयो । माओ पनि चीनिया कम्युनिष्ट पार्टी संस्थापक सदस्य हुनुहुन्थ्यो । हस्तबहादुर केसी कमरेड माओ दीघकालिन जनयुद्धको सिद्धान्तकार एवं प्रयोगकर्ता र माओवादका प्रवर्तक समेत हुनुहुन्छ । उहाँले चीनिया कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई मात्र होइन, विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई समेत महत्वपूण् योगदान पुर्याउनु भएको छ र उहाँका र्सार्वभौम योगदानहरूलाई स्वीकार नगर्नेहरू सच्चा कम्युनिष्ट बन्नै सक्तैनन् कमरेड माओले विशेष गरी दर्शनका क्षेत्रमा, राजनीतिक अर्थशास्त्रका क्षेत्रमा र वैज्ञानिक समाजवादका क्षेत्रमा जुन नयाँ ढंगले मूर्तिकृत र श्रुतिकृत गरे एक नयाँ आयाममा विकास गर्नुभयो त्यसले मार्क्सवाद-लेनिनवादको ज्ञानभण्डारमा महत्वपूण् योगदान पुर्यायो । यस लेखमा माओका ती र्सार्वभौम योगदानहरू, जसलाई स्वीकार नगरेर केही पनि सच्चा क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट बन्नै सक्तैन ती माओका र्सार्वभौम योगदानहरूका बारेमा चर्चा गर्नुका साथै यहाँ माओवादका बारेमा समेत प्रकाश पार्ने काम गरिएको छ । कमरेड माओ माओवादका पर््रवर्तक र निरन्तर क्रान्तिका सिद्धान्तकार समेत हुनुहुन्छ । मार्क्सवाद गतिशील सिद्धान्त हो । मार्क्सवाद-लेनिनवादको गुणात्मक विकासको तेश्रो र नयाँ चरण नै माओवाद हो । माओवाद कमरेड माओले प्रतिपादन गरेको सिद्धान्त हो । यहाँनेर हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने सामन्तीवादी र साम्राज्यवादी शोषणको दोहोरो शोषण र उत्पीडनबाट आक्रान्त अविकसित देशहरूका क्रान्तिका समस्याहरूको समाधान गर्नुपर्ने, खास गरि सन् १९५३ मा स्तालिन मृत्यु पश्चात जसरी सन् १९५६ मा खु्रश्चोमी आधुनिक संशोधनवादको जन्मसँगै रुस एवं पूर्वी युरोपका कैयौं देशहरूमा पुँजीवादको पुनः स्थापनाका कारणहरूको खोज गरि त्यसबाट शिक्षा लिनुपर्ने तथा त्यसबाट उत्पन्न समाजवादी समाजका अन्तरविरोधहरूको समाधान गर्नुपर्ने र ख्रुश्चोमी आधुनिक संशोधनवादका विरुद्धको भीषण लर्डाई लड्नु पर्ने ऐतिहासिक आवश्यकताको पृष्ठभूमिमा कमरेड माओद्वारा मार्क्सवाद-लेनिनवादको थप परिमार्जन तथा विकास गरि त्यसलाई मार्क्सवाद लेनिनवाद-माओवादको तेश्रो, नयाँ र गुणात्मक उँचाइमा पुर्याउने काम भयो । यो नै माओको सबैभन्दा ठूलो र र्सार्वभौम योगदान थियो । यसरी विश्वर्सवहारा वर्गको पथप्रदर्शक र मार्गदर्शनको रूपमा रहेको मार्क्सवाद-लेनिनवादलाई जुन माओवादमा विकसित तुल्याउने काममा माओको योगदानलाई र्सवप्रथम पेरुभियाली कम्युनिष्ट पार्टीसाइनिङपाथ) सहित अन्तर्रर्ााट्रयतावादी क्रान्तिकारी आन्दोलन र त्यसमा आबद्ध क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट पार्टीथा संगठनहरूले र्सवप्रथम सही मूल्याङ्कन गरेका थिए र त्यसलाई माओवाद पदावलीमा अभिव्यक्त गरेका थिए । फेरी पनि यहाँनेर हामीले बुझ्नै पर्ने कुरा के हो भने र्सवहारा क्रान्तिको विज्ञानको मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादका रूपमा यसरी भएको गुणात्मक विकासको प्रक्रियालाई हामी यहाँनेर यसरी प्रष्ट पार्न सक्छौ कि वर्ग संर्घष्ाको ऐतिहासिक अनुभव र विकासका क्रममा अन्तर्रााट्रय र्सवहारावर्गको क्रान्तिको विज्ञानको रूपमा मार्क्सवादको अनुसन्धन हुनपुग्यो । यो सिंगो मानव जातिकै लागि ऐतिहासिक एवं महत्वपूण्ा उपलब्धि थियो । जीवनभर अनवरत संर्घष्ा र महान प्रतिभाका परिचयका साथ कार्ल मार्क्सद्वारा उद्घाटित मार्क्सवादी विज्ञानको दर्शन, राजनीतिक अर्थशात्र एवं वैज्ञानिक समाजवाद गरि तीन प्रमुख संगठक अंग रहेको कुरा पनि हाम्रा सामु र्सवविदीतै छ । स्वयं एउटा विज्ञान भएकाले मार्क्सवादको निरन्तर विकास हुनु स्वाभाविक प्रक्रिया हो । हामी मार्क्सवादी-लेनिनवादी-माओवादीहरूले फेरी पनि यहाँनेर गहिराइका बुझ्नुपर्ने कुरा के पनि छ भने वर्गसंर्घष्ाका नयाँ अनुभव र समस्याहरूका सर्न्दर्भमा भी.आई. लेनिन -सन् १८७०-१९२४) द्वारा मार्क्सवादलाई त्यसको समग्रतामा विकासको दोश्रो चरण लेनिनवादको चरणमा पुर्याउने ऐतिहासिक कार्यभार पूरा भयो । आजको युगमा यो विज्ञान संर्घष्ाकै क्रममा विकासको जुन तेश्रो, नयाँ र उच्च चरणमा पुगेको यो तेश्रो नयाँ र उच्चचरण नै कमरेड माओत्सेतुङद्वारा विकास गरिएको माओवादको चरण हो । हामी क्रान्तिकारी कम्युनिष्टहरूलाई यो ज्यादै गौरवको विषय हो कि यसरी आज अन्तर्रााट्रय र्सवहारावर्गको हातमा एउटा र्सार्वभौम सिद्धान्तको सिंगो अमेद्य इकाइका रूपमा मार्क्सवाद-लेनिनवाद- माओवाद रहेको छ, जुन विश्वर्सवहारा वर्गको मुक्तिको पथप्रदर्शक र मार्गदर्शक सिद्धान्त बनेको छ । यो नै माओको एउटा महत्वपूण् र र्सार्वभौम योगदान हो विश्व र्सवहारा क्रान्तिका लागि । कमरेड माओले मार्क्सवादी दर्शन, मार्क्सवादी अर्थशास्त्र र मार्क्सवादी वैज्ञानिक समाजवादका क्षेत्रमा जुन महत्वपर्ूण्ा र र्सार्वभौम योगदान पुर्याउनु भयो, त्यसका बारेमा यहाँ संक्षेपमा उल्लेख गर्ने प्रयत्न गरिएको छ । दर्शनका क्षेत्रमाः द्वन्द्वान्तमक भौतिकवादको सारतत्वका रूपमा अन्तरविरोधको नियम अर्थात् प्रकृति, समाज र मानवीय ज्ञानका सबै क्षेत्रमा द्वन्द्ववादको आधारभूत नियमका रूपमा अन्तरविरोधको नियमको उद्घाटन माओद्वारा भएको छ । अन्तरविरोधको नियमको र्सार्वभौमिकता र प्रधान अन्तरविरोधको निक्र्योलको पद्धति र महत्वको विश्लेषणको द्वन्द्ववादको बुझाइको विकासलाई नयाँ उचाइमा उठाएको छ । क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीति निर्धारणमा अन्तरविरोधको आधारभूत नियमले खेल्ने महत्वपूण् भूमिका यसले स्वतः स्पष्ट पारिदिएको छ । विपरितहरूको एकताको नियमको उद्घाटन र व्याख्या । एकको दुइमा विभाजन हुन्छ भन्ने कुराको समृद्ध, व्याख्या र प्रयोग पार्ने माओबाट हुन गएको छ । संशोधनवादका विरुद्ध संर्घष्ाका क्रममा द्वन्द्ववादको प्रधान पक्षका रूपमा एक दुइमा विभाजन हुन्छ भन्ने सम्बन्धमा माओद्वारा गरिएको व्याख्या र प्रयोगले संशोधनवादसँग लड्नका लागि कम्युनिष्ट क्रान्तिकारीहरूको हातमा अमेद्य धारिलो हतियार प्राप्त भएको छ । फेडरिक एंगेल्सले द्वन्द्ववादका तीनवटा मूल नियमहरूको व्याख्या गर्नु भएको छ, जस्तो कि, विपरित तत्वको एकत्व, मात्रात्मक परिवर्तनबाट गुणात्मक फड्को र निषेधको निषेधको नियम । तर यसमा माओले ती मध्ये दुइवटा मूल नियमहरूलाई अस्वीकार गर्नुभएको छ र विपरितहरूको एकत्व चाहिँ द्वन्द्ववादको आधारभूत नियम हो । गुणको परिणाममा रूपान्तरण र परिणामको गुणमा रूपान्तरण भन्ने कुरा गुण र परिणाम जस्ता विपरित तत्वहरूको एकत्व मात्र हो र निषेधको निषेध भन्ने कुरा नै हुँदैन । गुणको परिणाममा रूपान्तरण र परिणामको गुणमा, निषेधको निषेध र विपरित तत्वहरूको एकत्व भन्ने तीनवटा कुरालाई समानान्तर रूपमा हाराहारीमा राख्नु त्रयवाद हो, एकत्ववाद होइन । सबैभन्दा आधारभूत कुरा भनेको त विपरित तत्वहरूको एकता हो । अतः गुणको परिणाम र परिणामको गुणमा रूपान्तरका भन्ने कुरा गुण र परिणामजस्ता विपरित तत्वहरूको एकत्व मात्रै हो । तर्सथ निषेधको निषेध हुँदैन भन्ने व्याख्या माओले गर्नु भएको छ र एकता, संर्घष्ा र रूपान्तरणको नियमलाई मात्र माओले द्वन्द्ववादका मूल नियमहरू हुन् भन्नु भएको छ । दर्शनको जन्म संर्घष्ाबाट हुन्छ, त्यसैले मार्क्सवादी दर्शन संर्घष्ाको दर्शन हो । ठूलो माछाले सानो खान्छ भन्ने मान्यता माओको रहेको छ । ज्ञान सिद्धान्तको क्षेत्रमा पदार्थको चेतना र चेतनाको पदार्थमा रूपान्तरणको दुइ छलाङको सिद्धान्तको रूपमा माओद्वारा विकास र व्याख्या राम्ररी भएको छ । साथै माओले वर्गसंर्घष्ा, उत्पादनका लागि संर्घष्ा एवं वैज्ञानिक प्रयोगलाई ज्ञानको स्रोत बनाएर इन्द्रीय ग्राहृय ज्ञानबाट बुद्धिसंगत ज्ञानमा पुग्ने प्रक्रियाका सम्बन्धमा तथा सिद्धान्त र व्यवहारको आपसी सम्बन्धका बारेमा गर्नु भएको विश्लेषणले मार्क्सवादी दर्शनमा महत्वपूण् योगदान पुगेको कुरा निर्विवाद छ । आधार र उपरिसंरचनाको आपसी सम्बन्ध बारे अघिभूतवादी र एकलकाटे दृष्टिकोण अपनाई ‘उत्पादनको शक्तिको सिद्धान्त’ र र्’अर्थवाद’ तीर जाने संशोधनवादीहरूको पुँजीवादी सोचाई माथि प्रहार गर्दै खास खास अवस्थामा चेतना र संरचनाको निर्णायक भूमिकाको माओद्वारा गरिएको व्याख्याले पूँजीवादलाई नाङ्गो पार्ने काम गरेको छ । दार्शनिकहरले दर्शनलाई पुस्तकालय, अध्ययन र कोठे चिन्तनबाट निकालेर आम जनतासम्म पुर्याई एउटा अजय शक्तिमा परिणत गर्नुपर्ने आवश्यकता र त्यसका विधिबारे क. माओले गर्नु भएको अनुसन्ध्ानले द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी दर्शनलाई उन्नत रूपले भौतिक शक्तिमा परिणत गर्ने आधार र्सवहारावर्गलाई मिलेको छ । राजनीतिक अर्थशास्त्रको क्षेत्रमाः अर्धसामन्ती र अर्धऔपनिवेशिक मुलुकको आर्थिक संरचनाबारे माओले राम्रो व्याख्या गर्नुभएको छ । दलाल तथा नोकरशाही पुँजीवाद अर्थात् नोकरशाही पुँजीवादको चरित्रको विश्लेषण माओको एउटा महत्वपूण् खोजी हो । सामन्तवादसँग साँठगाँठ गरि जनतालाई लुट्ने एकाधिकार पुँजीवादको विशेषताको रहस्य उद्घाटन गरेर एकातिर नवऔपनिवेशिक अवस्थाको साम्राज्यवादको दानवीय चरित्रलाई नङ्ग्याउन तथा उत्पीडित राष्ट्रहरूमा क्रान्तिका निशाना स्पष्ट गर्न मद्दत पुगेको छ । नोकरशाही पुँजीवादलाई ध्वंस गरि उनीहरूको सम्पति कब्जा गरेर मात्र उत्पीडित राष्ट्रहरूबाट साम्राज्यवादलाई लखेट्न तथा समाजवादका लागि जग हाल्न सम्भव हुन्छ भन्ने निष्कर्षो ऐतिहासिक महत्व स्पष्ट भएको छ । नयाँ जनवादी क्रान्तिका सर्न्दर्भमा जमिन जोत्नेको आधारमा सामन्तवादलाई ध्वंश गर्ने, एकाधिकार चरित्रका सम्पूण् वैदेशिक एवं घरेलु आर्थिक नियमहरूलाई कब्जा, जनजीवनलाई नियन्त्रण गरि पुँजीलाई सिमित, नियन्त्रित र निर्देशीत गर्ने अर्थनीतिहरूको वैज्ञानिकता एवं जीवनद्वारा प्रमाणित भइसकेका छन् । समाजवादी कालको अर्थनीतिका आधारभूत सिद्धान्त -सोभियत संभका अनुभवहरूको आलोचनात्मक अध्ययन) सहितको मजबुद जग बसाल्ने काममा माओको महत्वपर्ूण्ा भूमिका रहेको छ । नोकरशाही अहंमकार होइन, सही अर्थनीतिको व्यापक प्रचारद्वारा जनताको पहलकदमी वृद्धि गरेर नै समाजवादी अर्थव्यवस्थालाई मजबुद किसिमले विकास गर्न सकिन्छ भनी “क्रान्तिलाई पक्रेर उत्पादन बढाउ”, ग्याप्स रिभोलुसन, प्रमोट प्रोडक्सन’ तथा लाल र निपर्ुण्ा एण्ड एर्क्पर्ट’ नाराको महत्व स्पष्ट नै छ । उपयुक्त तथ्यहरूले मार्क्सवादी राजनीतिक अर्थशास्त्रको क्षेत्रमा माओद्वारा गरिएको विकास स्पष्ट हुन्छ । वैज्ञानिक समाजको क्षेत्रः उत्पीडित राष्ट्रहरूमा नयाँ जनवादी क्रान्तिको समग्र अवधारणाको विकासमा क. माओको ऐतिहासिक योगदान सबैका अगाडि स्पष्ट छ । दीघकालिन जनयुद्धको कार्य नीति, छापामार युद्ध, आधार इलाकाहरूको निर्माण, गाउँदेखि शहर घर्ेर्ने रणनैतिक लक्ष्य निर्धारणमा माओको महत्वपूण्ा योगदान रहेको छ । सन् १९३८ मा माओद्वारा अगाडि सारिएको जनयुद्धको कार्यदिशा पारित भयो भने सन् १९४० मा नौलो जनवाद सम्बन्धी क. समग्र कार्यक्रम पारित भयो । जनयुद्धका ३ चरणबारे स्पष्ट पार्दै माओले रणनीतिक रक्षा रणनीतिक सन्तुलन र रणनीति प्रत्याक्रमण गरि तीन वटै चरणको वैज्ञानिक संश्लेषण माओका महत्वपूण्ा योगदान हुन् । साम्राज्यवादी युगको वर्गसंर्घष्ाको अनुभवको आधारमा मार्क्सवादी सैन्य विज्ञानको उच्चशिखर जनयुद्धको सिद्धान्त “थ्यौरी अफ वार” को विकासले अन्तर्रााट्रय र्सवहारावर्गलाई एउटा शक्तिशाली हतियारले लैस गर्ने काम गरेको छ । माओद्वारा गरिएको यस अनुसन्धानले यस सिद्धान्त अनुसार शक्तिशाली दुश्नमलाई परास्त गर्न वैज्ञानिक विधि स्पष्ट भएको छ । राजनीतिक सत्ता बन्दुकको नालबाट जन्मन्छ भन्ने माओको केन्द्रीकृत अभिव्यक्तिको महत्व पनि स्वयं स्पष्ट छ । समाजवादकालभरि वर्गसंर्घष्ा जारी रहने र त्यस सम्बन्धमा सोभियत संघको प्रतिक्रान्ति प्रति ध्यान दिँदै विश्वकम्युनिष्ट आन्दोलन भित्र महान् बहस चलाउनु र क. माओद्वारा नै विकास गराएको र्सवहारावर्गको अधिनायकत्व अन्तरगत क्रान्ति जारी राख्ने समाजवादी अवस्थामा पुँजीवादको पुनस्थापना रोक्ने एउटा मजबुद सैद्धान्तिक हतियार भएको छ । सन् १९६६ देखि माओद्वारा र्सवहारावर्गको नेतृत्वमा चालिएको महान चीनियाँ र्सवहारा साँस्कृतिक क्रान्तिको समग्र योजनाको सफल प्रयोग विश्व र्सवहाराका लागि ऐतिहासिक दर्शन/निर्देशन बन्दै आएको कुरा सबैका सामु प्रष्टै छ । साम्राज्यवाद र सबैखाले प्रतिक्रियावादी वर्ग कागजी बाघ हुन हुन तथा आउँदा ५० देखि १०० वर्षविश्व अजङ्गको हेरफेरबाट गुज्रने छ’ भन्ने भनाइहरूको आधारमा बढि महत्व रहेको छ । यसले विश्व र्सवहारावर्गलाई क्रान्तिको रणनीति निर्धारणमा महान योगदान पुर्याएको छ । मानिसमा सही विचार कहाँबाट आउँछ – भन्ने प्रश्नमा क. माओले मानिसमा सही विचार सामाजिक व्यवहारबाट मात्र आउँछन्, ती तीन किसिमका सामाजिक व्यवहारबाट जस्तै उत्पादनको निम्ति संर्घष्ा, वर्ग संर्घष्ा र वैज्ञानिक प्रयोगबाट आउँछन् भनेर वैज्ञानिक ढंगले संश्लेषण गर्नुभएको छ । यसरी दर्शन राजनीतिक अर्थशास्त्र एवं वैज्ञानिक समाजवाद सहित तीन वटै क्षेत्रको समझदारीमा क. माओले मार्क्सवादी विज्ञानलाई गुणात्मक रूपले त्यसको तेश्रो र नयाँ चरणमा विकास गराउनु भयो । त्यस अवस्थामा र्सवहारावर्गले आफ्नो मुक्तिको दर्शनलाई मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादको एउटा अमेद्य धारिलो हतियारको रूपमा प्राप्त गरेको छ र त्यसैको पथपर््रदर्शक र मार्ग निर्देशनमा आज विश्वभरका क्रान्तिकारी माओवादी कम्युनिष्ट पार्टर्ीी संचालित भइरहेका छन् । महान् चीनियाँ र्सवहारा साँस्कृतिक क्रान्ति जुनका माओले दश वर्षम्म सफल रूपमा संचालन गरेर समाजवादमा वर्गहरू जीवितै रहने भएकाले वर्गसंर्घष्ालाई जारी राख्नु पर्ने जुन निरन्तर क्रान्तिको सिद्धान्त जारी राख्नुपर्ने जुन निरन्तर क्रान्तिको सिद्धान्त जारी राख्नुपर्ने र सन् १९५६ देखि सोभियत रुसमा प्रकट भएको आधुनिक संशोधनवाद लगायत सबैखाले संशोधनवाद र अबसरवादका विरुद्ध विश्वस्त भै जुन महान बहस संचालन गर्नुभयो त्यसले क. माओलाई विश्वस्तरमा विश्वर्सवहारावर्गको महान नेताको रूपमा माथि उठायो । यी माथि उल्लेख गरिएका समग्र विषयहरू नै कमरेड माओका र्सार्वभौम योगदानहरू हुन् र यी योगदानहरूलाई ग्रहण नगरिकन कोही पनि सच्चा क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट बन्नै सक्तैन । उपसंहार मार्क्सवाद र्सवहारा वर्गको मुक्तिको सिद्धान्त हो । यसको दर्शन द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद हो । मार्क्सवाद गतिशील विज्ञान हो । मार्क्सवादले आज मार्क्सवादको विकासको दोश्रो चरण लेनिनवाद र मार्क्सवाद- लेनिनवादको गुणात्मक विकासको तेश्रो र नयाँ चरण माओवादमा जुन विकास गरेको छ यही मार्क्सवाद- लेनिनवाद-माओवाद नै विश्व र्सवहारावर्गको मुक्तिको पथपर््रदर्शक र मार्गदर्शक सिद्धान्त बन्न पुगेको छ । यस विषयमा माथि पनि आवश्यक प्रकाश पारिएको छ । अतः मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवाद विश्व र्सवहारा वर्गको विश्वदृष्टिोण भएकाले यसको गहिरो अध्ययन नगरिकन, अर्थात् मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादलाई दह्रो ढंगले ग्रहण नगरिकन, मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादलाई जीवनदर्शनको रूपमा आत्मसात नगरिकन र यसलाई जीवन व्यवहारमा साँचो अर्थमा प्रयोग नगरिकन कोही पनि असल कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी बन्नै सक्तैन । त्यसैले संसार बदल्ने दायित्वबोध बकेका र सिँगो मानवजातिलाई सबै खाले शोषण र उत्पीडनबाट मुक्त गरेर समानतामा आधारित मानव समाजको निर्माण गर्ने कल्पना गरेका अर्थात् वर्ग विहिन, राज्य विहिन साम्यवादमा पुग्ने लक्ष्य र उद्देश्य बोकेर र्सवहारा वर्गको सबैभन्दा उच्चस्तरको संगठित अग्रदस्ता नेकपा-माओवादीमा संगठीत भएका हामी नेपाली माओवादी क्रान्तिकारी कम्युनिष्टहरूले मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादको गहिरो अध्ययन गर्न, यसलाई पाइला पाक्ष्लामा जीवन व्यवहारमा प्रयोग गर्न नितान्त जरुरी छ । मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवाद मानव जातिको ज्ञानको विशाल भण्डार हो । यसलाई आजको विश्वपरिवेशमा सापेक्षित ढंगले नबुझिकन, ग्रहण नगरिकन, यसलाई दह्रो ढंगले नपकडीकन र साँचो अर्थमा जीवन व्यवहारमा नउत्रिकन हामी कोही पनि सच्चा क्रान्तिकारी माओवादी बन्नै सक्ने छैन र मुलुकलाई बदल्न पनि सक्ने छैनौ । त्यसैले हाम्रा निम्ति मार्क्सवादी-लेनिनवादी-माओवादी दर्शन र सिद्धान्तलाई बुझ्न र यसलाई जीवन व्यवहारमा सही ढंगले प्रयोग गर्नु हाम्रो मुख्य कर्तव्य बन्न पुगेको छ । हामीले भुल्नै नहुने एउटा साँचो कुरा के हो भने मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादको गहिरो अध्ययन नै नगरिकन यसलाई साँचो अर्थमा जीवन व्यवहारमा नउतारिकन कम्युनिष्ट पार्टीे माथिल्लो ओहोदा र नेतृत्वमा पुगेका र मार्क्सवादी-लेनिनवादी-माओवादी सैद्धान्तिक धरातल कमजोर भएका व्यक्तिहरू जो कम्युनिष्ट पार्टीे माथिल्लो ओहोदा र नेतृत्वमा पुग्ने गरेका छन् तिनीहरूमा नै सैद्धान्तिक विचलन पैदा हुने प्रतिक्रान्तिको बाटो लिने, क्रान्ति र जनताप्रति गद्धारी गर्ने कम्युनिष्ट आन्दोलन र पार्टीई विर्सजन गराउने र अन्तिममा प्रतिक्रियावादीहरूको कित्तामा सामेल हुन पुग्ने जुन विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलन र नेपालको यस ६४ वर्षो लामो इतिहासमा हामीले पाउने गरेका छौं, यसको, मुख्य कारण माथि उल्लेख गरिएकै कुरा मार्क्सवाद – लेनिनवाद – माओवादको गहन अध्ययन नहुनु र त्यसलाई जीवन व्यवहारमा उतार्न नसक्नु नै हो । यी नकारात्मक परिघटनाहरूको विषद् ज्ञान प्राप्त गरेका हामी माओवादी क्रान्तिकारीहरूले मार्क्सवाद- लेनिनवाद-माओवादको गहिरो अध्ययन गर्ने र यसलाई साँचो अर्थमा जीवन व्यवहारमा उतार्नुको विकल्प छैन । आजको तथ्य के हो भने आजको मार्क्सवाद र नेपाली क्रान्ति, आजको मार्क्सवाद र भूमण्डलीकृत साम्राज्यवादी युगको मार्क्सवादको व्याख्या गर्न पुगेका नव मार्क्सवादीहरूले नेपालमा पुँजीवादी, जनवादी क्रान्ति सम्पन्न भइसक्यो अब समाजवादी क्रान्ति गर्नुपर्छ भन्ने भ्रान्तीपूण् तर्कहरू अगाडि सारेर विभिन्न रूप र रंगका संशोधनवादी विचार-दृटिष्कोणहरू फैलाएर मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादमाथि भिषण आक्रमण गरिरहेका छन् । तिनका विरुद्ध सैद्धान्तिक लर्डाई लडेर ती संशोधनवादी विचाररुलाई परास्त गर्दै मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवादका सैद्धान्तिक मान्यताहरूलाई नेपालको वर्तमान सापेक्षतामा आधारित नयाँ नेपाली जनवादी क्रान्तिलाई अगाडि बढाउनका निम्ति पनि हामी माओवादी क्रान्तिकारी कम्युनिष्टहरूले मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवदको गहिरो अध्ययन गरी त्यसलाई जीवन व्यवहारमा उतार्नु विकल्प छैन ।