राम्रो हुने चाहना जसलाई पनि हुन्छ । त्यसका बाबजुद पनि केहीमा भने अनुहारमा डण्डीफोर आएर निकै नै सताइरहेको हुन्छ । धेरै युवा युवतीहरु डन्डीफोरको समस्याले पीडित हुने गरेका छन् । डन्डीफोर छालामा हुने एक प्रकारको रोग हो भन्ने कुरा नबुझ्दा र डन्डीफोर निको पार्ने भन्दै विभिन्न घरेलु उपाय अपनाउँदा धेरैले अनुहारको सुन्दरता गुमाउँछन्। मानिसको शरीरमा हुने रौँको फेदमा स–साना प्वाल हुन्छन् । रौँको जरामा जोडिएर बसेको एक प्रकारको ग्ल्यान्ड हुन्छ । यो ग्ल्यान्डले छालालाई चिल्लो बनाउने विशेष प्रकारको रस उत्पादन गर्छ । जुन बेला रौँको जरामा रहेको प्वाल बन्द हुन्छ, त्यस्तो बेलामा छालालाई चिल्लो बनाउने रस बाहिर निस्कन पाउँदैन । यो छालाभित्रै जम्छ । यसरी जमेको अवस्था नै डन्डीफोर अर्थात् पिम्पल्सको अवस्था हो । अनुहार, छाती, कुम र कहिलेकाहीँ ढाडमा पनि डन्डीफोर आउँछन् । कपडाले ढाक्ने भागमा डन्डीफोर आउँदा खासै फरक पर्दैन। तर, अनुहारमा डन्डीफोरले दाग, धब्बा र स–साना खोपिल्टा छोडेर जाने भएकाले यो धेरैको पिरलो बन्ने गरेको छ। डन्डीफोर धेरै चिल्लो छालामा देखिने रोग हो। यसबाट जोगिन छालालाई ड्राई राख्ने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ। जीवनशैलीमा ध्यान दिनुपर्छ। धेरै चिल्लो खानु हुँदैन। चकलेट धेरै खानेहरूलाई पनि डन्डीफोरको समस्या देखिन सक्छ। डन्डीफोर आएकाले तेलबाट जोगिनुपर्छ। कपालमा तेल हालेर बस्ने गर्नु हुँदैन। अनुहारको चिल्लो हटाउन क्लिन्जिङ गर्नुपर्छ। दिनमा तीनचारपटक मुख धुनुपर्छ। छालालाई सुक्खा बनाउने क्रिम लगाउनुपर्छ। डन्डीफोरले निकै नै दुःख दिएको छ भने एन्टिबायोटिक क्रिम लगाउने र औषधि खानुपर्ने पनि हुन्छ। डन्डीफोरले बिगारिसकेको अनुहारको छालालाई सफा बनाउन औषधि र क्रिमले मात्र काम गर्दैनन्। यसका लागि लेजर थेरापी गर्नुपर्छ। डन्डीफोरका कारण दाग बसेको छालालाई मेसिनको सहायताबाट हटाउने विधि प्रयोग गरी उपचार गर्नुपर्छ। यो विधिमा दाग बसेको छालाको बाहिरी तहलाई हटाउने र नयाँ छाला पलाउने अवस्था सिर्जना गरिन्छ। यसो गर्दा समेत अनुहारको शतप्रतिशत दाग भने जाँदैन। केही कम गर्न सकिन्छ। डन्डीफोर आउन थालेपछि त्यसलाई कोट्याउने तथा निचोर्ने नगरी विशेषज्ञ चिकित्सकलाई देखाएर थोरै सावधानी अपनाउँदा अनुहारमा आउने समस्याबाट बच्न सकिन्छ।

चैत १५ । छालाले शरीरलाई भित्री संक्रमण हुनबाट जोगाउँछ । छालामा पनि विभिन्न समस्या आउँछन् । सुक्खापन आउने, एलर्जी हुने, चिलाउने र छाला फाट्ने जस्ता समस्या मात्र होइन हाम्रो शरीरको भित्री भागमा हुने कुनै पनि रोगको लक्षण छालामा देखिने गर्छ। छाला चिलाउने र छाला सम्बन्धि समस्यालाई धेरैले सामान्य रुपमा लिने गर्छन् । तर छालामा हुने समस्यालाई हेलचक्र्याइ गरियो भने यसले हाम्रो शरिरमा जटिल समस्या उत्पन्न गराउन सक्छ। छालामा हुने मुख्य समस्याहरु सुक्खापन सुक्खापन धेरैको समस्या हो । छालामा विभिन्न कारणले सुक्खापन हुने गर्दछ । यो शरिरमा भएको कुनै रोग, लामो समयसम्म कडा साबुनको प्रयोगका कारणले यो समस्या हुने गर्छ । यो समस्या केहीमा वंशाणुगत पनि हुने गर्छ । उमेरले पनि सुक्खापन ल्याउन सक्छ यसले गर्दा उमेर बढ्दै जादा अनुहारमा चाउरी पर्ने, हात र खुट्टा फाट्ने, छाला खुम्चिने समस्या हुन्छ । एलर्जी छालाको रोगसँग लड्ने क्षमता ९इम्युनिटी पावर० मा गढबढी आएमा एलर्जीको समस्या हुन्छ । लामो समयसम्म हातमा घडी, ब्रासलेट, क्यामिकलयुक्त रङ्ग आदीको प्रयोगले छालाको माथिल्लो भागमा असर पार्छ र एलर्जी गराउँछ । सुक्खापन एलर्जीको कारणले पनि हुने गर्दछ । संक्रमण छालामा भाइरस, ब्याक्टेरिया र फंगस ९ढुसी०का कारण छालामा संक्रमण हुने गर्छ । यसैगरी लुतो पनि संक्रमणका कारण हुन्छ । छालामा मान्छेबाट मान्छेमा संक्रमण हुने गर्दछ । योसँगै घरपालुवा कुकुर र बिरालोबाट पनि संक्रमण हुन्छ । कुकुर र बिरालोको कुनै–कुनै किटाणु मानिसमा सर्न सक्छ त्यसैगरी कुकुर बिरालोमा हुने रौ‌ र चाया मानिसको छालामा आएमा छालामा संक्रमण फैलिन्छ । छालाको रोगका कारण हुने समस्या लाइकन प्लानस लाइकन प्लानसको खास कारण अझै पत्ता लाग्न सकेको छैन । छालाको इम्यूनिटी पावर छालाको कोषसंग जुध्न पुगेमा छालामा समस्या हुन्छ । मेडिकलको भाषामा यसलाई अटो इम्यूनो डिजिज पनि भन्ने गरिन्छ । सोरियासिस (कत्ले रोग) सोरियासिस पनि अटो इम्यूनो डिजिजनै हो । यो धेरैमा हुने समस्या हो । सोरियासिस भएमा सामान्य मानिसको भन्दा चारगुणा बढी बढ्ने हुन्छ । यो सँगै छाला रातो हुने, दाद जस्तो देखिने, सुक्खापन हुने र छालामा कत्ला निस्किने हुन्छ । कत्ला निस्किने भएकालेनै यसलाई नेपालीमा कत्ले रोग भन्ने गरिन्छ । विशेष गरी शरिरको जिनमा गडबढी भएमा यो समस्या हुन्छ । मोटोपन भएका, सुगर र थाइराइड सम्बन्धी समस्या भएकाहरुमा यो समस्या बढी नै देखिन्छ । सुख्खापन पर्याप्त मात्रामा पानि नपिउँदा पनि छालामा समस्या देखिन्छ । कम पानि पिउने, धेरैबेर घाममा बस्ने गर्नाले छालामा सुक्खापन ल्याउँछ । पिग्मेन्ट्री डिस्अर्डर शरीरमा सेतो दुवी वा पोतो आउनुलाई पिग्मेन्ट्री डिस्अडर भनिन्छ । यस्तो समस्या भएकाहरुमा छालाको रङ्गमा फरक आउँछ । कसैमा कालो दाग बस्छ भने कसैमा सेता धब्बा छालामा देखिन्छ । क्यान्सर क्यान्सर छालामा हुने जटिल समस्या हो । यो दुइ किसिको हुन्छ । बेसल सेल क्यारिनोमा (बिसीसी) र स्क्वामस सेल क्यारिनोमा ९एसीसी० यी दुवै समस्या घामका कारणले गर्दा हुने गर्छन् । अल्ट्राभायोलेट किरणको असरबाट बीसीसी र एससिसी क्यान्सर हुन सक्छ । छालाको समस्याबाट बच्ने उपाय मोइस्चराइजिङ्ग क्रिम, लोसन र तेलको प्रयोगले छालालाई सुक्खापनबाट जोगाउन सकिन्छ । तेल अथवा हातमा क्रिम लगाउनुभन्दा पहिले पानिले हात चिसो बनाएर मात्र प्रयोग गर्ने कडाखालको साबुनको प्रयोग कम गर्ने ऊनीको कपडाको प्रयोग नगर्ने, हिटर एसीको लामो समय सम्म प्रयोग नगर्ने पर्याप्त मात्रामा पानी पिउने, पर्याप्त मात्रामा फलफूल, सागसब्जीको प्रयोग गर्ने घाममा निस्किदा सनस्क्रिम र मोस्चराइजिङ क्रिमको प्रयोग गर्ने छाला रोग विशेषज्ञ डा. सुशील पौडेलबाट

काठमाडौं, चैत १४ । वैदेशिक रोजगारीमा रहेका परिवारका सदस्यलाई गम्भीर रोग लागेको अवस्थामा उनीहरुलाईसमेत सरकारले आर्थिक सहयोग प्रदान गर्ने भएको छ । उनीहरुलाई क्यान्सर, मिर्गौला प्रत्यारोपण, मुटुको शल्यक्रिया, पार्किन्सन र अलमाइजरसहित पाँच किसिमको रोग लागेमा वैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन बोर्डले बढीमा रु ५० हजारसम्मको आर्थिक सहयोग प्रदान गर्ने निर्णय गरेको हो । बोर्डका कार्यकारी निर्देशक रघुराज काफ्लेले पहिलो चरणमा पाँच रोगका लागिमात्रै यस्तो सुविधा तय गरिएपनि पछि यसलाई विस्तार गर्दै जाने तयारी गरिएको जानकारी दिए । क्यान्सर, मिर्गौला, मुटुलगायतका रोग लाग्दा राज्यले दिने भनि यसअघि नै घोषणा गरेका सुविधा लिएकाहरुलेसमेत छुट्टै यो रकम सहयोगस्वरुप पाउनेछन् । बोर्डबाट सुविधा लिएकै कारणले त्यस्ता बिरामीले राज्यबाट पाउने अन्य सुविधाबाट वञ्चित हुनुपर्ने छैन । कामदार आफैंले पालन–पोषण गर्नुपर्ने पतिपत्नी, छोराछोरी, आमाबुबा र महिला कामदारको हकमा निजको सासू, ससुरालेसमेत यस्तो सुविधा पाउनेछन् । बोर्डले वैदेशिक रोजगार ऐन, २०६४ र वैदेशिक रोजगार नियमावलीको नियम २६ को उपनियम (१) को खन्ड (ख)अनुसार स्वास्थ्य उपचारमा सहयोग गर्न र वैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन बोर्डको कार्यसन्चालन निर्देशका, २०६८को प्रकरण ९ को (३)को व्यवस्थाको कार्यान्वयनका लागि बोर्डले ‘कामदारका परिवारको स्वास्थ्य उपचारसम्बन्धी मापदन्ड, २०७३’ परित गरेको छ । वैदेशिक रोजगारीमा गएका कामदारको करार अवधि कायम रहेको अवस्थामा निजका परिवारका सदस्यलाई यस्ता रोग लागेमा बोर्डले सो रकम उपलब्ध गराउने मापदन्डमा उल्लेख छ । यसअघि पनि रु २५ हजारसम्म परिवारका सदस्यलाई उपचार खर्च उपलब्ध गराउने व्यवस्था रहेपनि त्यसको कार्यान्वयन हुनसकेको थिएन । बोर्डका कार्यकारी निर्देशक काफ्लेले यसपटक यो मापदन्ड पूर्णरुपमा कार्यान्वयन गरिने प्रतिबद्धता जनाए । कामदारलाई राज्यकातर्फबाट प्रदान गर्ने सेवा–सुविधामा बढोत्तरी गर्दै लैजाने नीतिबमोजिम यो सुविधा प्रदान गर्न लागिएको उनले बताए । रोगको अवस्थाका आधारमा सामान्य, मध्यम र गम्भीर गरी तीन तहमा विभाजन गरिएको छ । शल्यक्रिया गर्नु नपर्ने अवस्थामा बढीमा रु १५ हजार, सामान्य शल्यक्रिया गर्नुपर्ने भएमा रु ३० हजार र शल्यक्रिया गरी नियमित औषधि सेवन गर्नुपर्ने अवस्थामा रु ५० हजार उपलब्ध गराइने मापदन्डमा उल्लेख छ । यस मापदन्डबमोजिम उपचार खर्च पाउन बोर्डको सचिवालयमा सम्बन्धित व्यक्तिले निवेदन दर्ता गराउनुपर्नेछ । निवेदन दिँदा कामदारको श्रम स्वीकृतिको निस्साको प्रतिलिपि, कामदारको राहदानीको प्रतिलिपि, बिरामी व्यक्तिको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्रतिलिपि, कामदार र बिरामीबीचको नाता प्रमाणित प्रतिलिपि, बिरामीलाई आर्थिक समस्या परेको प्रमाणित प्रतिलिपि, बिरामीको रोग स्पस्टरुपमा खुल्नेगरी सरकारी अस्पताल वा मान्यताप्राप्त चिकित्सकको ‘प्रेस्किप्सन’ वा सिफारिसपत्र पेस गर्नुपर्नेछ । कामदारको करार अवधि सकिएको अवस्थामा भने निजको परिवारले उपचार खर्च पाउनेछैन ।

काठमाडौं, चैत १४ । क्लिनिकल प्याथोलोजिस्टहरुको छाता संस्था ‘एसोसिएसन अफ क्लिनिकल प्याथोलोजिस्ट्स अफ नेपाल’ (एसिपिएन) को नयाँ अध्यक्षमा वरिष्ठ प्याथोलोजिस्ट डा शैलेश प्रधान निर्वाचित हुनुभएको छ । उहाँ नेपाल चिकित्सक सङ्घका केन्द्रीय सदस्य एवम् काठमाडौँ मेडिकल कलेज प्याथालोजी विभागका प्रमुख हुनुहुन्छ । एसिपिएनको आइतबार सम्पन्न नवौँ राष्ट्रिय अधिवेशनले डा प्रधानको अध्यक्षतामा ११ सदस्य नयाँ कार्यसमितिसमेत चयन गरेको छ । कार्यसमितिको उपाध्यक्षमा डा रुना झा, महासचिवमा डा सुजन शर्मा, सहसचिवमा डा राकेश पाठक र कोषाध्यक्षमा डा करिष्मा मल्ल निर्वाचित हुनुभएको एसिपिएनले जनाएको छ । यसैगरी कार्यसमितिको सदस्यहरुमा डा.विदुर वस्ती, डा.निहारिका शाह, डा.रोजन घिमिरे, डा.श्रीया श्रीवास्तव, डा.रेखा मानन्धर र डा.सुमिदा तिवारी रहेका छन् । नवनिर्वाचित कार्यसमितिका पदाधिकारीलाई एसिपिएनका संस्थापक डा हरिगोविन्द श्रेष्ठले सम्मान गर्नुभएको थियो । कार्यक्रममा एसिपिएनका निवर्तमान अध्यक्ष डा.गोपी अर्यालले अङ्कोलोजिस्ट र रेडियोलोजिस्टबीच समन्वय गर्नुपर्ने खाँचो औँल्याउनुभयो । संस्थाका संस्थापक डा हरिगोविन्द श्रेष्ठले प्याथोलोजीले जनताको स्वास्थ्य उपचारसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने भएकाले सरकारले यसलाई प्राथमिकता दिन माग गर्नुभयो । नवनिर्वाचित अध्यक्ष डा प्रधानले आफ्नो कार्यकालमा सबैपक्षलाई मिलाएर अगाडि बढ्ने बताउनुभयो । सन् १९९० मा स्थापना भएको एसिपिएनमा देशभरिका दुई सयभन्दा बढी प्याथालोजिस्ट सदस्य रहेका छन् ।

चितवन, चैत १२ । भरतपुर अस्पतालले अस्पतालमा सञ्चालन भएको नवजात शिशु सघन उपचार कक्ष (एनआइसियु) को सेवा निःशुल्क गर्ने भएको छ । अस्पतालको ५४ औँ वार्षिकोत्सवका अवसरमा आइतबारदेखि यो सेवालाई निःशुल्क गर्न लागिएको अस्पतालका अध्यक्ष राजकुमार राजभण्डारीले बताए । नवजात शिशु सघन उपचार कक्षमा १२ वटा शैया सञ्चालनमा छन् भने आठ शैया थप गर्न लागिएको छ । एनआइसियुमा अत्यन्त संवेदनशील भएका शिशुको उपचार गरिन्छ । अस्पतालले आफैँ खर्च व्यहोरेर भएपनि सेवा निःशुल्क गरेको अध्यक्ष राजभण्डारीले जानकारी दिनुभयो । एक वर्षअघि सुरु गरिएको सो सेवामा यसअघि श्ययाको मात्र निःशुल्क गरिएको थियो । निजी अस्पतालमा पाँच हजारदेखि सात हजार रुपैयाँसम्म तिर्नुपर्ने अवस्था छ । यस्तै, नवजात शिशुको उपचारका लागि छुट्टै कक्षमा सेवा सुरु गरिने भएको छ । सोह्र श्यया क्षमतासहितको नवजात शिशुका लागि सेवा सुरु गर्न लागिएको अस्पतालका मेडिकल सुपरिन्टेन्डेन्ट डा रुद्रप्रसाद मरासिनीले जानकारी दिएका छन् । भरतपुर अस्पतालमा उपचारका लागि बिरामी आकर्षित भएका छन् । अन्यत्रभन्दा सस्तो र स्तरीय सेवा दिन थालेपछि सरकारी अस्पतालमा उपचारका लागि आउने बिरामी बर्सेनी बढ्न थालेका हुन् ।

काठमाडौँ, चैत १२ । स्वास्थ्यमन्त्री गगनकुमार थापाले देशका हरेक गाउँ र सहरमा स्वास्थ्य सेवा सर्वसुलभ बनाउने सरकारी प्रयास भइरहेको बताएका छन् । रत्नश्री महिला समूहले आयोजना गरेको ‘महिला सशक्तीकरण’ सम्बन्धी चारदिने प्रशिक्षण कार्यक्रममा मन्त्री थापाले देशभर स्वास्थ्य सेवा सहज, सुलभ र प्रभावकारी बनाउन वर्तमान सरकार क्रियाशील रहेको बताएका हुन् । स्वास्थ्यमन्त्री थापाले पाठेघरको मुखको अर्बुदरोगको परीक्षण ७५ वटै जिल्लामा निःशुल्क गर्ने व्यवस्थालाई प्रभावकारी रुपमा कार्यान्वयन गर्न सरकार लागिपरेको उल्लेख गर्दै काठमाडौँ उपत्यकाका १३ स्थानमा जनस्वास्थ्य प्रवद्र्धन केन्द्र स्थापना भइरहेको जानकारी दिए । मन्त्री थापाले भने, “राजधानीका केही स्थानमा त्यस्ता केन्द्र स्थापना भइसकेका छन्, अन्य ठाउँमा पनि शीघ्र स्थापना हुनेछन् ।” सहरी क्षेत्रका सर्वसाधारणलाई सहज रुपमा स्वास्थ्य परीक्षणको व्यवस्था गर्ने सरकारी नीति कार्यान्वयन आइसकेको उनले बताए । मन्त्री थापाले एउटा कार्यक्रमबाट मात्र महिला सशक्तीकरण नहुने बताउँदै यसका लागि महिला स्वयम् जागरुक हुनुपर्नेमा जोड दिएका छन् ।

बनेपा, चैत ११ । काभ्रेपलाञ्चोकको ४५ प्रतिशत जनसङ्ख्या क्षयरोगबाट सङ्क्रमित भएको अनुमान गरिएको छ । क्षयरोग दिवसका अवसरमा जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय धुलिखेलले आज धुलिखेलमा आयोजना गरिएको क्षयरोग सम्बन्धी अन्तक्र्रियामा सङ्क्रमितमध्ये ६० प्रतिशत युवा र वयस्क देखिएको जनाएको छ । आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा एक सय ५८ जनामा क्षयरोग पत्ता लागेको र ती मध्ये १८ जनामा सर्ने खालको रोग देखिएको छ । जिल्लामा अहिले दुई जना बहुऔषधि प्रतिरोध (एमडीआर) का बिरामी उपचारका क्रममा रहेको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय, काभ्रेपलाञ्चोकले जनाएको छ । कार्यालयका क्षयरोग तथा कुष्ठरोग शाखाका अधिकृत राजाराम अधिकारीले विगतको तुलनामा यो जिल्लामा क्षयरोगका बिरामीको दर घट्दो अवस्थामा रहेको बताए । जिल्लाको पाँचखाल, बनेपा, भकुन्डेबेँसी क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी क्षयरोगका बिरामी भएको अधिकारीले बताए । क्षयरोगका बिरामीलाई पोषणका लागि रु ५०० वितरण गरेको जानकारी दिँदै जिल्लाको १४ वटा स्वास्थ्य चौकीमा खकार परीक्षण गर्ने व्यवस्था मिलाइएको उनले बताए । छाती दुख्नु, साँझपख ज्वरो आउनु, खाना खान मन नलाग्नु, तौल घटनु, खकारमा रगत देखापर्नु, दुई हप्ता वा सो भन्दा बढी लगातार खोकी लाग्नु क्षयरोगको लक्षण मान्निछ ।

चैत १० । अपर्याप्त निद्राका कारण मानिसमा रुघाखोकीको जोखिम बढ्ने एक अनुसन्धानले देखाएको छ । अमेरिकाको क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयका मुख्य शोधकर्ताहरुका अनुसार दैनिक ६ घण्टाभन्दा कम मात्र सुत्ने मानिसलाई रुघाखोकीले बढी सताउने बताउँछन् । डाक्टर एरिक प्राथरका अनुसार रुघाखोकीले सताउने कारक तत्वहरुमा अन्य मध्ये कम निद्रा वा अनिद्रा सबैभन्दा महत्वपूर्ण तत्वको रुपमा रहेको हुन्छ । मानिसहरुको उमेर, वर्ग, तनावको अवस्था, शिक्षा तथा आय वा अन्य जिवनशैली जे सुकै रहेपनि रुघाखोकीका लागि निद्रा सबैभन्दा महत्वपूर्ण विषयको रुपमा रहेको उनले बताएका छन् । शोधका क्रममा १६४ जना स्वस्थ मानिसहरुलाई एक हप्तासम्म उनीहरुको नाडीमा सेन्सर बाँधेर उनीहरुको सामान्य निद्राको आनीबानी रेकर्ड गरिएको थियो । त्यसपछि उनीहरुको नाकबाट रुघा लगाउने राइनो भाइरसको झोल हालियो । अनि उनीहरुलाई ५ दिनसम्म होटलमा छुट्टै राखेर अवलोकन गरियो की कति जनालाई रुघाखोकीको लक्षण देखापर्छ । त्यसक्रममा कम समय मात्र सुत्ने गरेका मानिसहरुमा रुघाखोकीको लक्षण तत्कालै देखा पर्यो भने पर्याप्त निद्रा सुत्ने मानिसहरुमा रुघाखोकी देखा परेन । अपर्याप्त निद्राले मानिसको रोग प्रतिरोधी क्षमता पनि घटाउँछ भन्ने यसअघिको सिद्धान्त समेत यो प्रयोगले सिद्ध गरेको दाबी शोधकर्ताको छ । रातमा ७ घण्टाभन्दा बढि समयसम्म सुत्ने मानिसहरुमा चिसो तथा रुघाखोकीले सताउने जोखिम थोरै सुत्ने मानिसमा भन्दा कम रहने अध्ययनको निष्कर्ष छ । विज्ञहरुका अनुसार स्वस्थ मानिसका लागि रातमा ८ घण्टाको गहन निद्रा आवश्यक हुन्छ ।

काठमाडौँ, चैत १० । नेपालबाट हात्ती पाइले रोग उन्मुलन गर्ने लक्ष्यसहित हरेक वर्ष सञ्चालन हुँदै आएको हात्तीपाइले रोग विरुद्धको औषधि खुवाउन अभियानअन्तर्गत यो वर्ष पहिलो चरणमा ८० प्रतिशतलाई औषधी खुवाइएको छ । स्वास्थ्य मन्त्रालय, स्वास्थ्य सेवा विभाग अन्तर्गतको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले ३० जिल्लाका एक करोड आठ लाखलाई सो रोग विरुद्वको औषधि खुवाउने लक्ष्य राखेको छ । यही चैत ५, ६ र ७ गते पहिलो चरणमा औषधि खुवाउने कार्यक्रममा छुटेका २० प्रतिशतमध्ये दुई वर्षमुनिका बालबालिका, गर्भवती, दीर्घरोगी, छारेरोगी, एक हप्ता नपुगेका सुत्केरी, सिकिस्त बिरामीले हात्तीपाइलेको औषधि सेवन नगरेको र १० प्रतिशत भने औषधि खानबाट छुटेको महाशाखाले जनाएको छ । अभियानअन्तर्गत पहिलो चरणमा भोजपुर, इलाम, धनकुटा, तेह्रथुम, पाँचथर, ललितपुर, बाग्लुङ, म्याग्दी, पर्वत, लमजुङ, दाङ, बाँके, बर्दिया, जाजरकोट, सुर्खेत, दैलेख, बैतडी, डडेलधुरा, डोटी, कैलाली, कञ्चनपुर, अछाम, बझाङ, बाजुर र दार्चुलामा औषधि सेवन अभियान सञ्चालन भएको थियो । आगामी १७, १८ र १९ गते दोस्रो चरण सञ्चालन झापा, मोरङ, सुनसरी, उदयपुर र कपिलवस्तुमा अभियान सञ्चालन हुनेछ । नेपालका ६१ जिल्लामा हात्तीपाइले रोगको जोखिम छ । तीमध्ये सबै जिल्लामा विभिन्न चरणमा गरी औषधि खुवाइने कार्यक्रम चलिसकेको छ जसमध्ये ३१ वटा जिल्लाका कार्यक्रम फेजआउट भइसकेको महाशाखाले जनाएको छ । जाडोमा ज्वरो आउनु, शरीरमा कम्पन हुनु, लिम्फ नली सुन्निनु, रातो भई दुख्नु, हातगोडामा नीला काला धर्सा देखिनु, गिर्खा बढ्नु, पुरुष अण्डकोष ठूलो हुनु, दुख्नु, गिर्खा भेटिनु र पछि हाइड्रोसिल अर्थात् अण्डकोष वरिपरि पानी भरिएर ठूलो हुनेजस्ता लक्षण देखिएमा हात्तीपाइले (फाइलेरिया) भएको हुनसक्छ । साथै, महिलामा यौनाङ्ग अथवा स्तन सुन्निने र दुख्ने भएमा पनि हात्तीपाइले भएको हुनसक्छ । नेपालमा हात्तीपाइले रोग उचेरेचिया काँक्राफ्टि परजीवीको सङ्क्रमणबाट फैलिएको पाइएको छ । विश्वमा अपाङ्ग बनाउने सबैभन्दा ठूलो रोग मानिएको हात्तीपाइले रोगका रूपमा चिनिएको यो रोगको नेपालका ६१ जिल्लामा सङ्क्रमण देखिएपछि सरकारले सन् २००३ देखि निवारणका लागि आम औषधि सेवन गराउने कार्य सुरु गरेको थियो ।

काठमाडौं, चैत ९ । नेपालका धेरै महिलाको मृत्युको कारणका रुपमा रहेको पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सर न्यूनीकरणका लागि अब नेपाल अधिराज्यभरी नै पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरको निःशुल्क परिक्षण गरिने भएको छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयले यसै आर्थिक वर्षभित्रमा देशभरका सबै जिल्लामा पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरको निःशुल्क परीक्षण (भिआइए टेस्ट स्क्रिनिङ) सेवा सुरु गर्ने बताएको छ । नुवाकोटको बिदुरमा भएको प्रजनन् स्वास्थ्य मेलालाई पठाएको शुभकामना सन्देशमा मन्त्री गगन थापाले महिला सम्बन्धी रोगहरुको उपचार सेवा र चेतना बृद्धिका कार्यक्रमहरु तीव्ररुपमा विस्तार गरिने उल्लेख गरेका थिए । नुवाकोटमा भएको जस्तो प्रजनन् स्वास्थ्य मेला देशका २० ठाउँमा सञ्चालन गरिने मन्त्री थापाको भनाइ छ। त्यस्तै, पाठेघरको मुखमा क्यान्सर हुन रोक्ने एचपिभी भ्याक्सिन दिने कार्यक्रम अहिले चितवन र कास्कीमा सञ्चालन भइरहेको मन्त्री थापाले सन्देशमा उल्लेख गरेका छन्। आगामी वर्षदेखि यस्ता कार्यक्रम क्रमशः सबै गाँउपालिका, नगरपालिका र स्थानीय स्वास्थ्य संस्थासम्म पुर्‍याउने मन्त्रालयको लक्ष्य रहेको मन्त्री थापाको भनाइ छ। मन्त्री थापाको सन्देशमा भनिएको छ, ‘महिलाको पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरबाट जोगिन जति सजिलो छ, क्यान्सर भइसकेपछि जोगाउन त्यति नै गाह्रो छ। रोकथाम निकै सजिलो र सस्तो भएकाले त्यसलाई उपयोग गर्न सबै महिलालाई आग्रह गर्दछु।’ मन्त्रालय अन्तर्गतको परिवार स्वास्थ्य महाशाखाले आयोजना गरेको मेलामा मिनिल्याब, परिवार नियोजन, यौनरोग, आङ खस्ने, पोषण लगायतका विषयमा परामर्श तथा उपचार सेवा दिइएको छ। महाशाखाका प्रमुख डा. नरेशप्रताप केसीले दुई सय ७१ जनाको परीक्षण गरिएको जानकारी दिए।

काठमाडौँ, चैत ७ । उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुनले मुखलाई स्वास्थ्यका दृष्टिले प्राथमिकतामा राख्न सरकारसँग आग्रह गरेका छन् । विश्व मुख स्वास्थ्य दिवस–२०१७ का अवसरमा नेपाल डेन्टल एसोसिएसनले आज आयोजना गरेको कार्यक्रममा बोल्दै उपराष्ट्रपति पुनले धेरै रोग लाग्ने प्रमुख द्वार मुख भएकाले सरकारले मुख स्वास्थ्यको सेवा र उपचार ग्रामीण क्षेत्रसम्म पु¥याउन आवश्यक भएको बताए । नेता पुनले भने, “हाम्रो देशको दन्त उपचार सेवा निकै उत्कृष्ट छ । अन्य रोगका लागि विदेश नै रोज्ने ठूलाबडाले पनि दाँत उपचारका लागि बाहिर गएको सुनिँदैन । यसर्थ देशभित्र उत्पादन भएका दन्त चिकित्सक, दन्तसर्जन र दन्त विशेषज्ञलाई प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रसम्म जाने वातावरण बनाउन सरकारसँग आग्रह गर्दछुु ।” विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री प्रेमबहादुर सिंहले शरीर स्वस्थ भएमा दिमाग स्वस्थ हुने हुनाले स्वस्थ व्यक्तिले मात्र देशमा योगदान गर्नसक्ने बताएका छन् । मुख स्वस्थ राख्न खानेपानीसँगै अन्य खानेकुरामा नियन्त्रण र सन्तुलन राख्न सकेमा धेरै कडा रोगबाट बच्न सकिने उनले बताए । विश्व डेन्टल फेडरेसन ९ँम्क्ष्० को आह्वानमा ‘जसको दाँत सबल, उसको जीवन सफल’ भन्ने नाराका साथ मुख स्वास्थ्य दिवस मनाइएको हो । नेपाल मेडिकल एसोसिएसनका संयुक्त कोषाध्यक्ष तथा दन्त विभाग प्रमुख डा प्रकाश बुढाथोकीले सम्पूर्ण नेपालीको दन्त उपचार गर्न पाँचहजार दन्त चिकित्सक आवश्यक परेपनि नेपालमा दुईहजार मात्र चिकित्सक हुुँदा पनि चिकित्सक बेरोजगार र जनता उपचारबाट वञ्चित हुनुपरेको गुनासो गरे ।

चैत ७ । मांसाहारीले मासु खाएर शरीरलाई आवश्यक प्रोटिनको मात्रा पूरा गर्छन् भने शाकाहारीहरुले भने प्रोटिनको पूर्तिका लागि निम्न कुराहरु खानु आवश्यक छ । मुख्यतः अमिनो एसिडबाट बनेका प्रोटिनले कोशिका र तन्तुको मर्मतका लागि महत्वपूर्ण हुन्छन् । जब शरिरमा प्रोटिनको कमी हुन्छ तब कोशिका र तन्तुका कार्यमा रोकावट आउन थाल्छ र अनेक शारिरिक समस्या निम्तिन सक्छ । त्यसैले शरिरले उत्कृष्ट तरिकाले काम गर्नका लागि पर्याप्त मात्रामा प्रोटिनको आवश्यकता पर्छ । साथै, शरिरको ऊर्जाको मात्रा बनाइराख्नका लागि पनि प्रोटिनको आवश्यकता पर्छ । केही आवश्यक प्रोटिनहरुबारे जानी राखौं तोफूः तोफू सोयाबिनबाट बनेको हुन्छ र प्रोटिनको एक उत्कृष्ट स्रोत हो । यसमा प्रोटिनमात्र नभई थुप्रै अन्य पोषक तत्व पनि पाइन्छन् जुन शरिरका लागि आवश्यक हुन्छ । तोफूलाई तरकारी बनाएर खान सकिन्छ । मुसुरोको दालः प्रोटिन, फाइबर र एन्टीअक्सिडेन्टले भरिपूर्ण मुसुरोको दालले पेटलाई सफा राख्न सहयोग गर्दछ । त्यस्तै अनेकौं स्वास्थ्य समस्या जस्तै मधुमेह र क्यान्सरको जोखिमलाई कम गर्छ । स्पिरुलिनाः स्पिरुलिनामा भरपुर मात्रामा प्रोटिन हुन्छ । यसका साथै यसमा म्याग्नेसियम, पोटासियम र फ्याटी एसिडजस्ता आवश्यक पोषक तत्व पाइन्छन् जुन शरिरको लागि आवश्यक छन् । ब्रोकोलीः ब्रोकोली प्रोटिनको सबैभन्दा राम्रो स्रोत हो । ब्रोकोलीलाई तरकारीको रुपमा प्रयोग गरेर प्रोटिन पाउन सकिन्छ । बदामः बदाम, काजू, र ओखर पनि प्रोटिनको राम्रो स्रोत हो । जईः जईमा प्रोटिन र फाइबरले भरिपूर्ण हुन्छ । यो म्याग्नेसियम र जिंकको पनि राम्रो स्रोत हो । त्यसकारण शाकाहारीले आवश्यक प्रोटिन प्राप्त गर्नका लागि प्रतिदिन आधा कप जईको सेवन गर्न सकिन्छ । सोया दुधः सोया दुध प्रोटिनमा समृद्ध छ र भिटामिन डी, बी १२ र क्याल्सियमको एक महत्वपूर्ण स्रोत पनि हो । टुसा उम्रेको गेडागुडीः टुसा उम्रेको गेडागुडी र भिटामिन सी र बीटा क्यारोटिनजस्ता अन्य स्वस्थ पोषक तत्वले पनि भरिपूर्ण हुन्छ ।

चैत ६ । दैनिक जीवनयापनका क्रममा सामान्य लाग्ने तर गल्तीहरु गरिरहेका हुन्छौं । त्यस्ता गल्तीहरुले गम्भिर असर पारिरहेका हुनसक्छन् तर तिनलाई हामी वास्ता गर्दैनौ । जस्तो कसिलो जिन्स पहिरिनुदेखि खानापछि तुरुन्तै ब्रस गर्नुसम्मका कामहरु हेर्दा गर्दा सामान्य लाग्छन् तर ति गल्तीहरुले गम्भिर असर पारिरहेका हुन्छन् । गर्दा सामान्य लाग्ने तर परिणाम गम्भिर हुने विभिन्न गल्तीहरु यसप्रकार छन् : कसिलो जिन्स लगाउनु : फिटिङ्स अनि कसिलो जिन्सका कपडा लगाउने अहिले फेसन नै बनेको छ । तर, फेसनेवल हुने चक्करमा यति कसिलो जिन्स पनि पहिरिनु हुन्न कि, जसले स्वास्थ्यमा असर गरोस् । किनभने कसिलो जिन्सले हाम्रो छाला एवं मांशपेशीलाई निरन्तर दबाब दिन्छ । नसामा पनि दबाव पैदा गर्छ । यसले गर्दा रक्तप्रवाहमा बाधा पुग्छ । असहज महसुष हुने त छदैछ, स्वास्थ्यमा पनि नोक्सान पुर्‍याउँछ । खाना खाए लगत्तै ब्रस गर्नु : दाँत सफा राख्नका लागि खाना खानसथा तुरुन्तै ब्रस गर्ने वानी हुन्छ कत्तिको । तर त्यस्तो वानीले स्वास्थ्यमा असर पार्ने अध्ययनले देखाएको छ । खाना खाएको कम्तीमा तीस मिनेट वा एक घण्टा पछि मात्र ब्रस गर्नुपर्छ । खाना पछि तुरुन्तै ब्रस गर्दा खानासँगको रसायनिक प्रतिक्रियाले गर्दा दाँतको प्राकृतिक इनामेल खिइन्छ । बरु, खाना खानसाथ पानीले राम्ररी कुल्ला गर्नुपर्छ । हाँच्छ्यु रोक्ने प्रयास : जब हामीलाई हाँच्छ्यु आउँछ, रोक्ने प्रयास गरिन्छ । हाँच्छ्यु त्यसबेला आउँछ, जतिबेला हाम्रो शरीरमा कुनै गडबडी हुन्छ । त्यसैले हाँच्छ्यु रोक्दा शरीरमा थप दबाव पैदा हुन्छ । परफ्युमको प्रयोग : परफ्युममा सिन्थेटिक तत्व मिश्रण गरिएको हुन्छ, जसले तिब्र सुगन्ध दिन्छ र प्राकृतिक तेलभन्दा सस्तो पनि हुन्छ । यहि सिन्थेटिक तत्वले गर्दा हामीलाई चक्कर आउने, वान्ता आउने समस्या हुनसक्छ । यो आँखा, गला र छालाको लागि पनि हानिकारक हुन्छ । त्यसैले प्राकृतिक तेलयुक्त परफ्युम प्रयोग गर्नुपर्छ । सस्तो प्लाष्टिक बक्सको खाना : हामी कतिपय खानेकुरा सस्तो प्लाष्टि बक्समा राख्छौं । तर, यो कृत्रिम रसायनिक पदार्थले बनेको हुन्छ । प्लाष्टिक ब्याग लचिलो बनाउनका लागि त्यस किसिमको रसायन मिसाइएको हुन्छ । उक्त रसायन खानेकुरामा सजिलै फैलन्छ जो हामीले सेवन गर्दा शरीरलाई असर गर्छ । त्यसैले एन्टिब्याक्टेरियल साबुनको धेरै प्रयोग : हाम्रो छालाको सतहमा धेरैजसो उपयोगी ब्याक्टेरिया हुन्छ । यसले हाम्रो शरीरलाई सुरक्षा दिइरहेको हुन्छ । तरएन्टिब्याक्टेरियल साबुनको धेरै प्रयोग गर्दा नराम्रो ब्याक्टेरियालाई शरीरमा प्रवेश गर्नका लागि अनुकुलता मिल्छ । त्यसैले एन्टिब्याक्टेरियल साबुन हप्तामा दुई पटकसम्म मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ ।  

डा. ओम मूर्ति अनिल चैत ४ । कोलेस्टेरोल रगतमा पाइने एक प्रकारको बोसो हो । रगतमा बोसोको मात्रा सामान्य भन्दा बढि भएमा सो बोसो रगतको नलिको भित्तामा बसेर नलिलाई साघुरो बनाउछ, जसले रक्तप्रवाहमा कमी हुनसक्छ । उच्च कालेस्टेरोलले मुटुको रक्तनली (कोरोनरी आर्टरी) साँघुरो भएर बन्द हुने अवस्थामा पुग्न सक्छ । यस्तो अवस्थालाई हर्टअट्याक भनिन्छ । युवाहरुमा देखिने हर्टअट्याकको प्रमुख कारण हाइ कालेस्टेरोल हो । रगतमा कालेस्टेरोलको मात्रा बढी हुने प्रमुख २ कारणहरु हुन्छन् । पहिलो धेरै चिल्लो खाना र दोस्रो वंशाणुगत कारण हुन्छ । रगतमा कालेस्टेरोलको मात्रा बढी भएको कुनै लक्ष्यण देखिदैन । हाइ कालेस्टेरोलको लक्ष्यणको रुपमा एकैपटक हर्टअट्याक वा ब्रेन स्ट्रोक देखिन सक्छ । त्यसैले २० वर्ष भन्दा माथीका सबै मानिसले कम्तिमा पनि वर्षमा एकपटक रगत परीक्षण गरी कालेस्टेरोलको मात्रा थाहा पाउनुपर्छ । खानपान, मोटोपना र शारीरिक गतिविधिमा कमीका कारण कोलेस्टेरोलको मात्रा बढ्दै जान्छ । उच्च रक्तचाप, मधुमेह, मुटु रोग र मोटा मानिसलाई कोलेस्टेरोल हुने सम्भावना बढी हुन्छ । कोलेस्टेरोल बढी भएमा सुगर, रक्तचाप, थाइराइड र मुटुको जाँच गराउनु पर्छ । कालेस्टेरोल जाँच रगतमा कालेस्टेरोलको मात्रा थाहा पाउन गरीने जाँचलाई लिपिड प्रोफाइल भनिन्छ । कालेस्टेरोलको मात्रा थाहापाउन कम्तिमा ९ देखि १२ घण्टाको खालिपेटमा रगतको लिपिड प्रोफाइल परीक्षण गराउनुपर्छ । लिपिड प्रोफाइलमा रगतमा ५ वटा कोलेस्टेरोलको जाँच गरिन्छ । १, टोटल कोलेस्टेरोल यसले रगतमा राम्रो र नराम्रो दुबै कोलेस्टेरोलको पुरै मात्रा देखाउछ । यो परीक्षणबाट एलडिएल, एचडिएल वा ट्राइग्लीसराइड मध्ये कुन बढी छ भन्ने थाहा हुदैन । तसर्थ टोटल कोलेस्टेरोलको जाँचमात्र गरेर ढुक्क हुनुहुदैन । २, एलडिएल कोलेस्टेरोल एलडिएल कोलेस्टेरोललाई नराम्रो कोलेस्टेरोल भनिन्छ । यो बढ्नु सबैभन्दा बढी खतरा मानिन्छ । एलडिएल कोलेस्टेरोलको मात्रा बढेमा यो रक्तनलीको भित्ता बसेर नलीलाई साघुरो बनाउछ । सामान्य मानिसमा एलडिएल कोलेस्टेरोल १३० भन्दा कम हुनुपर्छ र १६० भन्दा बढी भएमा औषधि सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । तर मधुमेहका बिरामी, हर्टअट्याक भइसकेका र मुटुको रक्तनलिमा समस्या भएका बिरामीमा एलडिएल कोलेस्टेरोलको मात्रा १०० भन्दा कम हुनुपर्छ । एलडिएल कोलेस्टेरोलको मात्रा जति कम भयो हर्टअट्याकको सम्भावना त्यति नै कम हुन्छ । ३, एचडिएल कोलेस्टेरोल एचडिएल कोलेस्टेरोललाई राम्रो कोलेस्टेरोल भनिन्छ । यसले रक्तनलीलाई साघुरो हुनबाट जोगाउछ । यो कोलेस्टेरोल मुटुका लागि राम्रो मानिन्छ । एचडिएल कोलेस्टेरोल को मात्रा जती बढी भयो त्यति नै राम्रो मानिन्छ । यसको मात्रा पुरुषमा ४० भन्दा बढी र महिलामा ४५ मिलिग्राम भन्दा बढी हुनुपर्छ । ४, भिएलडिएल कोलेस्टेरोल यो कोलेस्टेरोलको त्यति महत्व हुदैन तर यसको मात्रा पनि सामान्य हुनु राम्रो मानिन्छ । ५, ट्राइग्लीसराइड कोलेस्टेरोल ट्राइग्लीसराइड पनि मुटु रोगसंग सम्बन्धीत हुन्छ । तर यसलाई एचडिएल र एलडिएल भन्दा कम महत्व दिइन्छ । ट्राइग्लीसराइड बढी भएकामा पनि मुटु रोग बढी भएको पाइन्छ । ट्राइग्लीसराइड मदिरा र चिल्लो पदार्थका खानाका कारणले बढ्छ । ट्राइग्लीसराइड ५०० मिलिग्राम भन्दा बढी भएमा पैन्क्रियाजमा खराबी भएर पैन्क्रियाटाइटिस भन्ने रोग लाग्नसक्छ । मधुमेहि र मुटु रोगीमा ट्राइग्लीसराइड १५० देखी २०० मिलिग्राम भन्दा कम हुनुपर्छ । हाइ कोलेस्टेरोल नियन्त्रण गर्ने ६ उपाय १. चिल्लो खाना कम खाने २. फलफुल र सागसब्जि बढी खाने ३. नियमित शारीरिक व्यायाम गर्ने ४. तौल घटाउने ५. चुरोट र मदिरा छाड्ने ६. डाक्टरको सल्लाहअनुसार औषधि सेवन गर्ने

चैत ३ । विश्वभर महिलाहरुको मृत्यु हुने मुख्य कारणमध्ये मुटुरोग पनि एक हो । विशेषज्ञहरुकाअनुसार महिलाहरुले आफ्नो जीवनशैली परिवर्तन गरे मुटुरोगको जोखिमबाट बच्न सकिन्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनकाअनुसार विश्वभर वर्षेनि करिब १ करोड ७० लाख मानिसले मुटुरोगकै कारण अकालमै ज्यान गुमाइरहेका छन् । वर्ल्ड हार्ट फाउन्डेसनले अमेरिकामामात्रै करिब ४ करोड ३० लाख महिलाहरु मुटुरोगबाट पीडित भएको डरलाग्दो तथ्यांक गत महिनामात्रै सार्वजनिक गरेको थियो । यस तथ्यांकले पुरुषको तुलनामा महिलाहरुलाई मुटुरोग बढी रहेको त छैन भन्ने प्रश्न देखापरेको छ । डा.म्यारी एन म्याकलुग्लिनले महिलाहरुले जीवनशैली परिवर्तन गर्न महत्वपूर्ण पाँच सुझाव दिएका छन् । १. तनावको परीक्षण महिलाहरुले अनिवार्य रजनोवृत्ति (मिन्सुरेसन) सुरु भएको १० वर्षपछि स्वास्थ्य तनावको परीक्षण गर्नुपर्दछ । यस्तो परीक्षणमा मुटुरोगबारे पारिवारिक इतिहास, मोटोपनाको समस्या छ ÷छैन जाँच गरिन्छ । यस्तो परीक्षणमा मुटुरोग विशेषज्ञसँगको स्वास्थ्य परामर्शअनुसार शारीरिक अभ्यास गर्नुपर्ने हुन्छ । उकालो चढ्दा श्वासप्रश्वास फुलेमा वा छातीको चाप बढी भएमा तुरुन्त चिकित्सकसँग परामर्श लिनुपर्दछ । २. भावनात्मक तनावमाथि नियन्त्रण महिलाहरुमा पुरुषको तुलनामा भावनात्मक तनावको तह बढी हुन्छ । यस्तो तनाव कम गर्न योगा, मेडिटेसन वा अन्य कुनै मनोरन्जनात्मक कार्यबाट कम गर्नुपर्ने हुन्छ । मुटुरोगको कारणमा भावनात्मक तनावको प्रभाव पुरुषको तुलनामा महिलामा बढी हुने गर्दछ । ३, हृदयघात (हार्ट अट्याक)को लक्षणबारे पूर्वजानकारी विशेषगरी हृदयघात पुरुषलाईमात्र हुन्छ वा मद्यपान तथा धूमपान गर्नेलाईमात्र हुन्छ भन्ने भ्रमले महिलाहरु मुटुरोगका लक्षणबारे चासो दिँदैनन् । महिलाहरुले पनि हृदयघात तथा मुटुरोगसम्बन्धी लक्षणबारे सचेत भइ निरन्तर मुटुको परीक्षण गर्नुपर्दछ । ४. मद्यपान (रक्सि)माथि नियन्त्रण मद्यपानले ‘कोलेस्ट्रोल’ बढाउन मद्दत गर्दछ । यसबाट हृदयघात र स्ट्रोकसमेत हुनसक्छ । महिलालेमात्र नभइ पुरुषलेसमेत मद्यपान (रक्सि)माथि नियन्त्रण गर्नु जरुरी छ । ५, यात्रामा सावधानी लामो समयका लागि यात्रा गर्दा प्रर्याप्त पानी पिउने र खुट्टा यताउती चलाइरहनु पर्दछ । यसले मुटुमा रगत सन्चारमा सहयोग गर्नुका साथै ‘ब्लड क्लट्स’ रगतको थप्पा नसामा जम्ने समस्या हुनबाट जोगाउँछ । एजेन्सी